تازه ترين موسوعه حديثی شيعه - صفحه 128

ابواب آن آسان كرده ؛ از اين رو، و نيز آنجا كه اهم احاديث مربوط به هر باب را در همان باب گردآورده، از روزگار تأليف تا به امروز، اين كتاب، مرجع عموم فقيهان بوده است. ۱
وسائل، درگذشته در سه مجلد، در اين اواخر در بيست مجلد، و جديداً در سى مجلد چاپ شده است.
4 . مستدرك الوسائل. شيخ محمد حسين بن محمدتقى، معروف به «محدّث نورى» (م 1320.ق)، به گردآورى احاديثى كه شيخ حرّ عاملى در تأليف وسائل فروگذارده و نياورده بود، پرداخت، و آنها را بر بنياد ترتيب «كتاب»ها و «باب»هاى وسائل مرتب گردانيد ؛ بدين صورت، مستدرك الوسائل را تأليف نمود ۲ كه در گذشته در سه مجلد و جديداً در 28 مجلد طبع گرديده است. مستدرك، آخرين مرجع مهم حديثى در باب احكام است.
5 . جامع أحاديث الشيعة. آخرين تكاپوى مهم حديثى كه در فرجام سده گذشته هجرى صورت بست، كارى بود كه پيشواى فقيه و رجالى و محدّث بزرگ، آيت اللّه العظمى سيد حسين بروجردى (م 1380ق) بدان دست يازيد، و آن كتاب جامع احاديث

1.على الخصوص، چون از ديرباز محور بسيارى از دروس خارج فقه، متن شرائع، يا شروح آن، يا شروح المختصر النافع، بوده است، وسائل الشيعة شيخ حُرّ عاملى(ره) به عنوان منبع زودياب و سهل التناول حديث مورد استفاده قرار گرفته است. تناسب وسائل با دو «فقهْنامه»ىِ پيشگفته محقق حلى(ره) از يك سو، و پاره اى كاهليها و كم اعتناييها به پايگاه رفيع تتبعات حديثى از سوى ديگر، سبب شده اند تا رجوع به جوامع روايى ديگر مانند الوافى فيض كاشانى(ره) و حتى كتب اربعه، بسيار محدود گردد، و به تبع، شروح و حواشى بسيار و گرانبار عالمان بزرگ و فقيهان و حديث شناسان ارجمند اماميه بر كتب اربعه هم، عموماً در زاويه خمول جاى گيرند. گويا يكى از علل قلت اهتمام به تحقيق و تصحيح و نشر شروح و تعليقات و حواشى مخطوط كتب اربعه، همين باشد كه خود اين كتابها حضور جدى و فعال و مستقيمى در درس و بحث و آموزش فقه آموزان ندارند(مترجم).

2.علامه محمدباقر مجلسى(ره) آن گونه كه خود تصريح كرده است، قصد داشته مستدرك بحارالأنور را پس از بحارالأنوار بنگارد و اخبارى را كه از م آخذ خود در بحارالأنوار نياورده بوده، به علاوه آنچه پس از آن مى يافته است، در آن مستدرك بياورد. محدّث نورى(ره) از اين كه عمر مرحوم مجلسى بدين مهم وفا نكرده است، افسوس مى خورده و آرزو داشته است كسى همت كند و اين مهم را به انجام برساند. خود، اگرچه بر سه مجلد از مجلّدات بحارالأنوار استدارك نوشته، بازمانده عمر خويش را براى اقدام به چنين نگارش بزرگى بسنده نمى ديده است ؛ خصوصاً كه سخت درگير جمع و تدوين مستدرك الوسائل بوده است. شايد علامه ميرزا محمد طهرانى عسكرى - كه به تأليف مستدرك بحارالأنوار پرداخته و متأسفانه كتابش چاپ نشده و ظاهراً در كتابخانه وى در سامرّا مانده است - انديشه تأليف اين مستدرك را از محدّث نورى گرفته باشد. ر.ك: علامه محدّث نورى، محمدحسين صفاخواه و عبدالحسين طالعى، تهران: انتشارات ابرون، چ ۱، ۱۳۷۸ ش، ص ۲۳۴ - ۲۳۷). به هر روىْ، هنوز جاى مستدرك بحارالأنوار خالى است(مترجم).

صفحه از 133