كثيراً ما كانوا ينقلون معنى واحد فى أمر واحد بألفاظ مختلفة و ما ذلك إلاّ لأنّ معولهم كان على المعنى دون اللفظ. ۱
چه كسى مى تواند ادعا كند كه متنِ احاديث كتاب صحيح البخارى - كه پس از دو سده از صدور آن گردآورى شده است - تمامى صحيح و عين سخنان پيامبر و عِدل قرآن باشد؟ اگر كسى ناگزير از گفتن اين عبارت باشد كه «دسترسى نداشتن به سنت ثابت و صحيح رسول خدا(ص) ما را به عمل بر پايه احاديث آميخته با ترديد سوق داده است»، سخنى قابل تأمل گفته است؛ چنان كه ما در برخورد با احاديث خاندان پيامبر(ع) - كه اصحاب ايشان شنيده و نگاشته و بر يكديگر خوانده و در طى ايام استنساخ كرده اند، ضمن قداست قايل شدن براى آن همه - دقت به كار خواهيم برد تا يكايك كلمات، قابل استدلال باشند.
2. اعتراف بخارى و ابن عقده، در باب تفاوت بين شنيدن و نوشتن
والى بخارا، از امام بخارى نقل مى كند كه وى چنين گفت:
بسا كه احاديثى را من در شهر بصره شنيده بودم، اما در شهر شام آن را مى نوشتم و يا حديثى را كه در شهر شام شنيده بودم و در كشور مصر آن را مى نگاشتم. ۲
والى بخارا مى پرسيد:
آيا در اين صورت، مى توانستى آن همه را - چنان كه شنيده بودى - بنويسى؟
امام بخارى در برابر اين پرسش، سكوت را برمى گزيند. ۳ اين موضع گيرى خردورزانه وى قابل تقدير است. كاش آنان كه در ساحت دانش، به وى ارادت مى ورزند، از او سرمشق گيرند!.
رجالى معروف، ابن عقده به اين نقطه ضعف روش بخارى تصريح دارد:
1.همان، ص ۷۷.
2.هدى السارى، دارالمعرفة، ص ۴۸۸.
3.همان.
