بخارى، يك حديث را با دو لفظ و يك سند روايت مى كند. وى به حافظه خويش اعتماد مى ورزيد و دربازگشت به بخارا، احاديث را يادداشت مى نمود. ۱
از همو پرسيدند كه حافظه مسلم قوى تر بود، يا حافظه بخارى؟ وى پاسخ داد كه هر دو از عالمانند. آنها پرسش را چندبار تكرار كردند. سرانجام، ابن عقده، چنين جواب داد:
محمّد بخارى درباره اهل شام، اشتباه كرد؛ زيرا كتابهاى آنان را گرفت و خواند. بسا كه در جايى، كنيه راوى را مى آورد و در جايى ديگر، نام او را ذكر مى كرد و گمان داشت كه دو تن را ياد كرده است؛ اما مُسلِم، كم تر دچار چنين اشتباهى مى شد؛ چرا كه احاديث مسند را مى نوشت و از نوشتن احاديث مقطوع و مرسل خوددارى مى ورزيد. ۲
3 . تحريف در صحيح البخارى
قسطانى در كتاب ارشاد السارى چنين مى نويسد:
در نسخه هايى كه از صحيح البخارى اكنون در دست ماست، بعضى باب ها عنوان دارد، بى آن كه حديثى را آورده باشد. و در برخى از باب ها احاديثى آمده كه عنوان ندارد. اين نابسامانى در نسخه هاى كتاب ياد شده، مورد نقد گروهى قرار گرفته است. حافظ ابوذر هروى سخنى را از ابو الوليد باجى مى آورد، كه راز اين آشفتگى را مى نماياند: «من از روى نسخه اصلى صحيح البخارى - كه نزد فربَرى (كتابدار امام بخارى) بود - نسخه بردارى مى كردم. در آنجا، مواردى به چشم مى خورد كه ناتمام بود. و برخى عنوان ها نيز وجود نداشت. پاره اى از احاديث، فاقد زندگى نامه شخصيت راوى بود و آنجا كه
1.همان.
2.پژوهشى تطبيقى در احاديث بخارى و كلينى، هاشم معروف الحسنى، ص ۱۳۱.
