كتابشناسى و نسخه شناسى خطبة البيان
خطبة البيان از سخنان منسوب به امير مؤمنان(ع) است كه سيد رضى آن را در نهج البلاغه نياورده است. ابن شهرآشوب يكى از خطبه هايى را كه در نهج البلاغه نيامده خطبة الافتخار ذكر نموده، كه ظاهراً با خطبةالبيان يكى است؛ البته در كتابهاى متعددى به مضمون اين خطبه اشاره شده است ؛ همچون البدأ و التاريخ مقدسى، تاريخ طبرى، رجال الكشى، المراتب اسماعيل بن احمد بُستى (م حدود 420 ق)، بصائر الدرجات صفار قمى، الاختصاص منسوب به شيخ مفيد، روضة التسليم طوسى، الدر المنظم في السر الأعظم محمد بن طلحه شافعى(م 652 ق) و هفت باب بابا سيدنا . در برخى از كتابهاى مذكور بندهايى از اين خطبه درج شده است.
رجب بُرسى بخشهايى از اين خطبه را با عنوان «خطبة الافتخار» به روايت اصبغ بن نباته ۱ در مشارق أنوار اليقين آورده است. ۲ سيد حيدر آملى از خطبة البيان در مبحث ولايت ياد كرده؛ چنان كه داوود قيصرى (شارح فصوص الحكم) نيز چنين كرده است. ۳ ملاصدرا نيز به بخشى از خطبه به عنوان سخن امام على(ع) استدلال نموده و آن را شرح كرده است. ۴
متن خطبة البيان در الإنسان الكامل عبدالرحمان بدوى (ص 109 - 112) و علائم الظهور شُبّر درج شده، و آبرتلس در فهرست نسخه هاى خطى اسماعيلى بدخشان (ش 185 و 186) از آن ياد كرده است. بنابراين، و پيداست كه فاطميان بدخشان نيز بدان ارج مى نهاده اند. ۵ اسماعيليه هم
1.درباره وى، ر.ك: معجم رجال الحديث، آيت اللّه خويى، ج ۳، ص ۲۲۲ ؛ دايرة المعارف بزرگ اسلامى، ج ۹، ص ۱۰۳ - ۱۰۴، مدخل «اصبغ بن نباته».
2.مشارق أنوار اليقين، ص ۱۷۰ - ۱۷۲ ؛ الذريعة، ج ۷، ص ۱۹۸ و ۲۰۰.
3.دنباله جستجو در تصوف ايران، عبدالحسين زرين كوب، ص ۱۴۰ - ۱۴۱ و ۳۲۳ - ۳۲۵ .
4.اسفار، ج ۷، ص ۳۲.
5.فرمان مالك اشتر، ترجمه حسين علوى آوى، با ديباچه محمد تقى دانش پژوه، ص ۳۱ ؛ فهرست كتابخانه مركزى دانشگاه تهران، على نقى منزوى، ج ۲، ص ۱۰۸ - ۱۱۶ ؛ فهرست نسخه هاى خطى موجود در ولايت بدخشان تاجيكستان، موجانى، ص ۱۱۳ .
