15. الأمالى الخَميسيّة

امام مرشد بالله يحيى بن حسين بن اسماعيل شجرى گرگانى، در سال 412ق، در بيت امامت زيدى به دنيا آمد. پدر وى امام موفق بالله حسين بن اسماعيل (م 430 ق) است. مرشد بالله در كسب معارف و دانش چنان توفيق يافت كه در مورد او گفته اند: «اليه تشد الرحال فى طلب العلم». ^۱ وى كه در نهايت زهد و پرهيزگارى مى زيسته و در علم و عبادت كوشا بوده است، در ايام مستظهر عباسى در منطقه اى به گستره رى، گرگان و گيلان دعوت خويش را مطرح كرد و تا زمان مرگ در اين راه كوشا بود. امام مرشد بالله در سال 479 ق، بدرود حيات گفت و در منزل خواهرش در شهر رى به خاك سپرده شد. ^۲
امام مرشد بالله در روزهاى پنجشنبه (الخَميس) احاديثى را املا نموده، كه از همين جهت الأمالى الخَميسيّة نام گرفته است؛ همان گونه كه امالى ديگر منتسب به او از آنجا كه در روزهاى دوشنبه (الإثنين) املا شده است، به الأمالى الإثنينيّة مشهور شده است. الأمالى الخَميسيّة در چهل مجلس املا شده و در مجموع دربرگيرنده احاديثى مسند از پيامبر گرامى اسلام در موضوعات مختلفى همچون فضايل پيامبر و اهل بيت، عبادات، دعا، توبه، اخلاق، زهد و معاد است. اين كتاب يك بار به وسيله قاضى جعفر بن احمد بن عبدالسلام (م 573 قم) در 27 باب ترتيب يافته و منظم شده است. ولى تنظيم آن به شكلى كه اكنون چاپ شده و در دسترس ماست، به وسيله قاضى محى الدين محمد بن احمد بن على قرشى (قرن هفتم قمرى) انجام شده است. او عالمى بزرگ در مذهب زيديه و پدر مؤلفِ كتاب شمس الأخبار است كه در ادامه معرفى كتابهاى حديث زيديه، بدان اشاره خواهيم كرد.
چاپ نخست الأمالى الخَميسيّه در سال 1376 ق، در دو جلد به وسيله مطبعة الفجالة در قاهره، به كوشش جعفر محمد مصطفى - ولى بدون تحقيق مطلوب، منتشر و بارهاتصوير آن در بيروت تجديد چاپ شده است. اين كتاب در سال گذشته (1422ق/2001م) به كوشش محمد حسن محمد حسن اسماعيل به وسيله دار الكتب العلمية در بيروت، در دو جلد منتشر شده است.
قابل توجه آنكه اين كتاب، گاهى أمالى الشجرى ناميده شده است، ^۳ ولى نبايد با كتاب ديگرى كه آن هم أمالى الشجرية ناميده مى شود و به اين نام معروف تر است، اشتباه شود. آن كتاب در موضوع ادبيات عرب و محصولِ املاهاى ابوالسعادات هبةالله بن على حسنى شجرى (450-542 ق)، در 84 مجلس است كه تاكنون بارها (در حيدر آباد و بيروت) به چاپ رسيده است. همچنين تتمه آن نيز به كوشش حاتم صالح ضامن و با عنوان ما لم ينشر من الأمالى الشجرية در سال 1405 ق/1984م، در بيروت منتشر شده است. ^۴