1 - 5 - 1 - نقاط اشتراك

نقاط اشتراك نظر اين دو فرزانه در بيان معانى عقل را مى توان چنين بر شمرد:
1 - اولين معنايى كه علامه مجلسى بر شمرده با نخستين معنايى كه ملا صدرا آورده است مشابه اند ؛ با اين تفاوت كه ملا صدرا درباره اين معنا مى گويد: «غريزه اى كه انسان با آن از چارپايان تمايزى مى يابد»، ^۱ اما علامه مجلسى آن را چنين معرفى مى كند: «نيروى ادراك و تميز خير و شر و توان شناخت علل، معدّات و موانع اشيأ».
2 - آنچه علامه مجلسى به عنوان معناى سوم ذكر كرده، مشابه معناى چهارمى است كه ملا صدرا آن را بيان نموده است. ملا صدرا، «بازگشت اين عقل را به خوش فكرى و سرعت انتقال در استنباط آنچه بايد انجام و يا اجتناب شود» ^۲ مى داند و علامه مجلسى از آن به «قوه اى كه مردمان، آن را در تنظيم امور معاششان به كار مى گيرند» ^۳ تعبير مى كند و سپس آن را به «عقل معاش» و «نَكْرأ (نيرنگ) يا شيطنت» تقسيم مى كند. ^۴
3 - معناى چهارم علامه مجلسى با معناى پنجم مورد نظر ملا صدرا انطباق دارد؛ يعنى هر دو، اين عقل را - كه علامه مجلسى از آن به «مراتب استعداد نفس براى تحصيل نظريات» ^۵ تعبير مى كند - به چهار بخش تقسيم مى كنند:
1 - عقل بالقوه (البته تعبير علامه، «عقل هيولانى» ^۶ است)؛
2 - عقل بالملكه؛
3 - عقل بالفعل؛
4 - عقل مستفاد.