و چه بسا به منزله توثيق آنان توسط صدوق باشد.
در هر صورت، نكته مورد نظر ما اين است كه شيخ نسبت به برخى از شيوخ مذكور كه ما نام آنها را با علامت (،) مشخص كرده ايم، ترضّى و ترحيم نكرده است. اولين توجيهى كه به نظر مى رسد، احتمال سهو از جانب صدوق و يا حتى اشتباه در چاپ است؛ ولى قراين متعددى وجود دارد كه نشان مى دهد جناب شيخ متعمداً آنها را ترضّى و ترحيم نكرده كه در ادامه به آنها اشاره مى شود:
عمده ترين دليل، اين است كه مشايخ مذكور، در غالب مواردى كه شيخ از آنها حديث نموده است، ترضى و ترجيم نشده اند. مثلاً احمد بن حسن قطان -كه در ميان آنان بيشترين روايت را صدوق از او نقل كرده است، تنها در يك مورد و آن هم در كنار پنج شيخ ديگر ترضى شده است. حديث پنجم باب 63 اين چنين است:
۰.حدثنا احمد بن الهيثم العجلى و احمد بن الحسن القطان و محمد بن احمد السنانى و الحسين بن ابراهيم بن هشام المكتب و عبداللّه بن محمد الصائغ و على بن عبداللّه الوراق رضى اللّه عنهم قالوا. ۱
نيز ابوالحسن محمد بن ابراهيم بن اسحاق فارسى كه در هفت موردى كه ما استقصا نموديم ترضى نشده است، ۲ همچنين ابو نصر محمد بن احمد بن تميم سرخسى در هر چهار مورد. ۳
دليل ديگرى كه اين مطلب را تقويت مى كند، اين است كه صدوق در مواردى، شيخ مذكور را در كنار ديگر يا ديگرانى آورده، ولى او را ترضى نكرده است؛ مثلاً نسبت به احمد بن حسن قطان در باب چهل و سه -كه حديث ذعلب است آورده است:
۰.حدثنا احمد بن الحسن الحسن القطان و على بن احمد بن محمد بن عمران الدقاق - رحمه اللّه قالا.... ۴
1.التوحيد،ص ۴۰۶، ح ۵ ديگر موارد صفحات ۱۵۲، ۱۷۰، ۱۷۸، ۱۸۰، ۱۹۴، ۲۴۲، ۲۵۴، ۳۰۰، ۳۰۴، ۳۳۷، ۳۷۱ و ۳۷۴.
2.همان،ص ۱۸۲، ۱۸۴ (دو مورد)، ۲۸۶، ۳۱۰، ۳۱۶ و ۳۸۲.
3.همان، ص ۲۵، ۲۲، ۳۷۹ و ۴۰۹.
4.همان، ص ۳۰۴.
