در شعر، كتاب الشعر و تفسير قصيدة في اهل البيت(ع) و در طب، نوادر الطب از اوست. همچنين دو كتاب تفسيرى به نامهاى تفسير القرآن و مختصر تفسير القرآن نيز به وى منسوب شده است. همچنين كتابى در علوم قرآن با عنوان الناسخ والمنسوخ نيز از تأليفات ايشان دانسته شده است.
شيخ صدوق در سال 381 ق، رحلت فرمود ۱ كه مدفن وى در شهر رى، نزديك مرقد حضرت عبدالعظيم حسنى، زيارتگاه عام و خاص بوده، به ابن بابويه معروف است.
پس از پرداختن اجمالى به زندگانى شيخ صدوق، در ادامه به تحليل، بررسى و نقد كتاب التوحيد مى پردازيم.
نام و موضوع كتاب
در مقدمه كوتاهى كه خود شيخ صدوق در ابتداى كتاب آورده است، سخنى از نام كتاب نيست و چه بسا در ديگر آثارش از اين كتاب به توحيد تعبير كرده باشد؛ چنان كه در اين كتاب از بعضى آثار خويش چون عيون اخبار الرضا(ع) ۲ و النبوة ۳ نام برده است(البته جناب شيخ از كتاب ديگرى با عنوان العظمه ياد كرده است كه گويا قصد تأليف آن را داشته است؛ زيرا چنين تعبير كرده است كه «ساُخرج الأخبار... في كتاب العظمة، ان شاء اللّه»، ۴ در صورتى كه تعبير ايشان در مورد عيون و النبوة «و قد أخرجته بتمامه في كتاب...» است).
همچنين محتمل است كه اين كتاب بعدها به التوحيد نامبردار شده باشد و آن هم به اين خاطر باشد كه خود شيخ در پايان مقدمه، موضوع اين كتاب را چنين باز گو كرده است:
فتقربت إلى اللّه تعالى ذكره بتصنيف هذا الكتاب في «التوحيد» و نفى التشبيه و الجبر مستعيناً و متوكلاً عليه و هو حسبى و نعم الوكيل. ۵
1.رجال النجاشى، ج ۲، ص ۹۰ ؛ رياض العلماء، ج ۵، ص ۲۰۰ ؛ قاموس الرجال، ج ۹ ، ص ۴۳۴.
2.التوحيد، ص ۷۵ و ۱۲۲.
3.همان، ص ۲۸۸.
4.التوحيد، ص ۲۸۲.
5.همان، ص ۱۸.
