در پايان پنج نسخه خطى از اين كتاب -كه مصحح كتاب آقاى سيد هاشم حسينى تهرانى مشخصات آنها را در ابتداى كتاب آورده است تنها در دو مورد مشخصات «تم كتاب التوحيد...» و در بقيه موارد «تم الكتاب المبارك» و «تم الكتاب» ذكر شده است، ۱ درحالى كه اگر خود شيخ صدوق اين كتاب را به التوحيد مسمى مى نمود، ناسخان نيز، بالاتفاق، بايد در خاتمه به كتاب التوحيد تعبير مى كردند.
در مورد موضوع نيز -چنان كه ذكر شد خود شيخ «توحيد، نفى تشبيه و جبر» را ذكر كرده است. به گفته مصحح كتاب، ذكر نفى تشبيه و جبر، ذكر خاص بعد از عام است؛ زيرا توحيد، در اصطلاح متكلمان، علمى است كه در آن از خدا و اوصاف و افعال او بحث مى شود كه نفى تشبيه و جبر نيز داخل در آن است.
دقت در احاديث كتاب نيز نشان مى دهد كه در آن به مباحث و مسائل مطرح درباره خدا، اسماء، اوصاف و افعال پرداخته شده است.
غرض از تأليف كتاب
شيخ صدوق در مورد انگيزه اش از تأليف التوحيد تصريح كرده است:
إنّ الذى دعانى إلى تأليف كتابى هذا، أنّى وجدت قوماً من المخالفين لنا ينسبون عصابتنا إلى القول بالتشبيه و الجبر، لما وجدوا في كتبهم من الأخبار التى جهلوا تفسيرها، و لم يعرفوا معانيها، و وضعوها في غير موضعها، و لم يقابلوا بألفاظها ألفاظ القرآن، فقبّحوا بذلك عند الجهال صورة مذهبنا و لبسوا عليهم طريقتنا و صدوا الناس عن دين اللّه و حملوهم على جحود حجج اللّه، فتقربت إلى اللّه تعالى ذكره بتصنيف هذا الكتاب؛ ۲
آنچه كه مرا به تأليف اين كتاب واداشت، اين بود كه ديدم برخى
