آن گاه اين تحليل را هم با اين بيان كه فارغ شدن از گناهان به توبه نياز دارد نه به غسل مردود مى شمارد و در پايان -همان گونه كه در ترجمه متن كلام ايشان آمد صدر و ذيل روايت را مجعول معرفى كند.
صدر روايت، همان بحثى است كه گفتار سوسمار را بيان مى دارد و ذيل روايت هم آن بخشى است كه غسل را در كشتن سوسمار مستحبّ مى داند.

دفاع ما

اين يكى از هفت روايتى است كه از الكافى در الأخبار الدخيله مجعول معرّفى شده است.
به نظر مى رسد كه اين عالم ارزشمند ذوقى كار كرده است و همين كه روايتى به نظرش نادرست رسيده، آن را مجعول معرفى كرده است.
در هر صورت، به دفاع از اين روايت مى پردازيم و مى گوييم:
شكى در سخن گفتن حيوانات نيست و درباره اينكه بعضى از حيوانات با امامان(ع) دشمن هستند نيز رواياتى وارد شده است. سوسمار از اين حيوانات است؛ حال يا به دليل ممسوخ بودن هر يك از بنى اميه به هنگام مرگ و يا به هر دليل ديگر.
اگر لازم باشد مى توان فهرستى ارائه داد كه چگونه برخى از حيوانات سخنان زشتى بر زبان جارى مى سازند، همان گونه كه بسيارى از حيوانات در برابر اين دسته، مرام و عقيده خود خوبى دارند.
در هر صورت، سوسمار از اين دست حيوانات است كه گويا طرفدار عثمانيهاست. اگر يك حيوان از ميان انبوه حيوانات طرفدار عثمان شد، عثمان بر حق نمى شود. اكثريت مردم، طرفدار باطل هستند؛ ولى باطل با رأى اكثريت حق نمى شود.
جداً سخن علامه شوشترى در اين بخش شگفت آور است. ايشان از گفتار سوسمار چه فهميده كه آن را كرامت دانسته و گفته است عثمانيها با اين سخن، مرام خويش را جلوه داده اند؟
و امّا دليل دوم ايشان كه مى نويسد: «فتوايى از قدماى اصحاب براى غسل به هنگام كشتن سوسمار نداريم»، آيا فتواى