رسالت ۱ پس از رحلت نبى اكرم صلى الله عليه و آله نقل و كتابت احاديث آن حضرت با انگيزه هاى مختلف ۲ محدود، بلكه ممنوع شد. اين سياستى بود كه در حدود يك قرن ادامه يافت و در نتيجه آن آسيب هاى چندى متوجه روايات پيامبر صلى الله عليه و آلهگرديد كه از آن جمله مى توان به از بين رفتن بسيارى از روايات، وقوع نقل به معنا در احاديث و مبتلا شدن روايات به جعل و تحريف ۳ اشاره كرد. نهايت، آن كه عمر بن عبدالعزيز ـ كه در بين خلفاى بنى اميه شخص نيكومنش و روشن ضميرى بود ـ در اواخر قرن نخست، با صدور فرمانى به عامل خود در مدينه دستور به نگارش حديث داد. در فرمان وى خطاب به ابوبكر محمد بن حزم انصارى آمده بود:
انظر ما كان من حديث رسول اللّه او سنته، فاكتبه فانّى قد خفت دروس العلم و ذهاب العلماء. ۴
اما با وجود چنين حسن نيتى از سوى خليفه اموى و چنان كه برخى از محققان تصريح كرده اند، اين فرمان به سرعت اجرا نشد؛ چراكه مدت خلافت عمر بن عبدالعزى دو سال و پنج ماه بيشتر نبود. او در سال 101 هجرى درگذشت و تاريخ صدور فرمان او مشخص نيست كه آيا در ابتداى خلافت او بود يا اواسط خلافت و يا حتى اواخر خلافت؛ ضمن آن كه از امتثال امر ابن حزم انصارى نسبت به فرمان عمر بن عبدالعزيز نشانى در دست نيست، ۵ بلكه اشخاص ديگرى مانند محمد بن مسلم بن شهاب زهرى به عنوان آغازگر تدوين حديث در اهل سنت شناخته شده اند. ۶ احتمال ديگرى كه در تأخير اجراى فرمان عمر بن عبدالعزيز مى توان داد، آن كه در موضوع كتابت حديث، نهى خليفه دوم نسبت به امر عمر بن عبدالعزيز از اهميت بيشترى برخوردار بود. به همين دليل، در دوران خلافت بنى اميه مسأله كتابت حديث سر و سامان جدى نيافت، ۷ بلكه اين اقدام در قرن دوم و همزمان با خلافت بنى عباس تحقّق يافت و در قرن سوم با پيدايش كتب مختلف حديثى از جمله مسانيد، صحاح و سنن به كمال خود رسيد. ۸
فاصله نسبتا زياد بين صدور روايات پيامبر صلى الله عليه و آله تا تدوين آن ضايعات فراوانى متوجه اصالت روايات آن حضرت نمود و تأثير فراوانى بر جعل حديث گذاشت. شاهد اين مطلب آن كه صدها هزار حديث جعلى در بين اهل سنت به وجود آمد و بعدها محدثان به زحمت توانستند از بين انبوه روايات،
1.همان.
2.تاريخ عمومى حديث، ص ۸۴.
3.همان، ص ۱۵۱.
4.سنن الدارمى، ج ۱، ص ۱۲۶.
5.تأسيس الشيعة، ص ۲۷۸.
6.اضواء على السنة المحمدية، ص ۲۶۰ ؛ جامع بيان العلم و فضله، ج ۱، ص ۷۷.
7.اضواء على السنة المحمدية، ص ۲۶۵ و ۲۶۸.
8.براى آگاهى تفصيلى از پيدايش كتب حديث اهل سنت، ر. ك.: الحديث النبوى، مصطلحه، بلاغته و كتبه، الباب الخامس، كتب الحديث، ص ۲۸۱ ـ ۳۳۷.
