آن نوشتم. ^۱
7) كلينى در حديثى از قول ابواسحاق سبيعى آورده است:
عن الحارث الاعور قال: خطب اميرالمؤمنين خطبةً بعد العصر فعجب الناس من حسن صفته و ما ذكره من تعظيم اللّه ـ جل جلاله ـ، قال ابواسحاق: فقلت للحارث: او ما حفظتها؟ قال: قد كتبتها فاملاها علينا من كتابه: الحمد لله الذى لا يموت و لا تنقضى عجائبه....^۲
اين حديث علاقه مندى اصحاب على عليه السلام را به كتابت حديث نشان مى دهد و مطابق روايات ديگر، آن گاه كه على عليه السلام سخن مى گفت، عده زيادى از مردم سخنان او را مى نوشتند و گاه نيز خود، امر به كتابت مى كرد و يا شخصا از روى نوشته مطالب خود را املا مى فرمود؛ طبق شواهد زير:
الف. عن ظريف بن ناصح قال: حدثنى رجل يقال له: عبداللّه بن ايوب قال: حدثنى ابوعمرو المتطبب قال: عرضته على ابى عبداللّه عليه السلام قال: افتى اميرالمؤمنين عليه السلام فكتب الناس فتياه و كتب به اميرالمؤمنين الى امرائه و رؤس اجناده....^۳ب. عن الاصبغ بن نباته قال: خطبنا اميرالمؤمنين فى داره ـ او قال: فى القصر ـ و نحن مجتمعون ثم امر ـ صلوات اللّه عليه ـ فكتب فى كتاب و قرى ء على الناس....^۴ج. عن ابى جميله قال: قال ابوعبداللّه عليه السلام: كتب اميرالمؤمنين الى بعض اصحابه: اوصيك بتقوى اللّه .^۵
8) على عليه السلام خود داراى كاتبانى بود كه در خدمت او به نگارش نامه ها و فرمان هاى آن حضرت مشغول بوده اند؛ از جمله اين كاتبان مى توان از ابو رافع و فرزندان او على و عبيداللّه ياد كرد. طبق تصريح نجاشى ابو رافع و فرزند او على هر دو از مصنفان اوليه شيعه نيز هستند، كه داراى كتاب هايى بوده اند. ^۶ شيخ طوسى نيز از يكى ديگر از كاتبان على عليه السلام به نام مسلم ياد مى كند. ^۷ اين كاتبان ـ چنان كه گذشت ـ به طور عمده، نامه هاى على عليه السلام را خطاب به اشخاص و گروه هاى معاصر على عليه السلام، از واليان تا مخالفان آن حضرت، مى نوشته اند كه امروزه تعدادى از نامه ها به عنوان فصلى از نهج البلاغه باقى مانده و معمولاً هر نامه اى با عبارت: «و من كتاب له عليه السلام» آغاز مى شود. ^۸