برخى ايرادات ، خالى نيستند و حدود يك چهارم ديگر كتاب نيز شامل احاديث منكر و واهى اى است كه به هيچ وجه ، در شمار احاديث صحيح قرار نمى گيرند و حتى برخى از آنها احاديثى موضوع (ساختگى) است . ^۱
ابن حجر ، حاكم را در تصحيح احاديث ، شخصى متساهل ندانسته است ؛ بلكه وى علّت تساهل حاكم را در المستدرك ، فوت وى قبل از اصلاح و تهذيب اين كتاب دانسته و معتقد است كه حاكم ، قصد اصلاح المستدرك را داشته است .
نكته
ابن جوزى (م 597 ق) ـ كه يكى از علماى بزرگ جرح و تعديل است ـ در زمينه احاديث جعلى (ساختگى) ، كتابى به نام الموضوعات تأليف كرده است .
وى در اين كتاب ، تعداد قابل توجّهى از احاديث كتاب هاى معتبرى را كه پيش از اين به معرّفى و بررسى آنها پرداختيم ، در شمارِ احاديث جعلى ذكر كرده است .
عدم وجود احاديث جعلى در صحيح البخارى و صحيح مسلم، مورد اتّفاق تمام اهل سنّت است و ذكر يك حديث از احاديث صحيح البخارى ، و نيز يك حديث از صحيح مسلم در الموضوعات ابن جوزى ، از اشتباهات بزرگ وى شمرده شده است و در مقابل، وجود احاديث جعلى در المستدرك حاكم، مورد اتّفاق تمام علماى اهل سنّت است ، چنان كه ذهبى در كتابى جداگانه ، به جمع آورى احاديث جعلى اين كتاب ، اقدام كرده و حدود يكصد حديث از المستدرك را در اين كتاب ، گِرد آورده است .
همچنين انكار اصل وجود احاديث جعلى در سنن اربعه ـ صرف نظر از اختلافى كه در تعداد آنها وجود دارد ـ كارى عبث و دليل بر فسادِ نظر انكار كننده و جهالت و تعصّب وى است ^۲ ، ولو آن كه ابن جوزى ، در حكم به جعلى بودن

صحيحين فوت گرديده است .
تعداد احاديث كتاب ، 8803 حديث است كه بر سه نوع اند :
1 . احاديثى كه حاكم بعد از نقل آنها گفته است : «هذا حديث على شرط شيخين» ؛ يعنى اين حديث صحيحى است كه رجال سند آن در اَسناد احاديث ديگرى از صحيحين موجود است . ^۱
2 . احاديثى كه حاكم ، بعد از نقل آنها گفته است : «هذا حديث على شرط البخارى» و يا «هذا حديث على شرط مسلم» ؛ يعنى اين حديثِ صحيحى است كه رجال سند آن ، تنها در اَسناد احاديث ديگرى از صحيح البخارى و يا صحيح مسلم ، موجود است .
3 . احاديثى كه حاكم ، بعد از نقل آنها گفته است : «هذا حديث صحيح الإسناد» ؛ يعنى اين حديثى با اِسناد صحيح است كه رجال آن ، در هيچ يك از صحيحين موجود نيست .
ب) بررسى رجالى و اعتبار كتاب : با آن كه حاكم نيشابورى ، فقط قصد جمع آورى احاديث صحيح را داشته است ، به خاطر متساهل بودن وى در تصحيح احاديث ، بسيارى از احاديث حَسَن و ضعيف را نيز صحيح شمرده و در كتاب خود ، گِرد آورده است .
ذهبى در مورد اعتبار اين كتاب گفته است :
در المستدرك ، احاديث زيادى وجود دارد كه مطابق با شرط بخارى و مسلم و يا يكى از آن دو است و شايد مجموع اين احاديث ، به نصف كتاب بالغ گردد و يك چهارم كتاب نيز شامل احاديثى است كه سند آنها صحيح است ؛ ليكن از