حديث به جرح و تعديل راويان پرداختند ، اين عدّه از ناقدان ، كسانى بوده اند آشنا و آگاه به احوال رجال و احاديث ، و حكم آنان در حال رجال ، مورد قبول معاصران و متأخّران آنها واقع گرديد . در ذيل ، اسامى چند تن از مهم ترين آنان مى آيد :
1 . شُعبة بن حجاج (80 يا 82 ـ 160 ق) ، 2 . اوزاعى (88 ـ 157 ق) ^۱ ، 3 . مالك بن اَنَس (93 ـ 179 ق) ، 4 . ليث بن سعد (94 ـ 175 ق) ^۲ ، 5 . سفيان ثورى (97 ـ 161 ق) ^۳
، 6 . سفيان بن عُيَيْنَه (107 ـ 198 ق) ^۴ ، 7 . عبد اللّه بن مبارك (118 ـ 181 ق) ^۵ ، 8 . يحيى بن سعيد قطان (م 198 ق) ، 9 . عبدالرحمان بن مهدى (م 198 ق) . ^۶
در دوره مذكور ، اگر چه عدّه زيادى از حافظان و ائمه حديث به جرح و تعديل راويان همّت گماشتند ؛ امّا صرف نظر از چند كتاب مختصرى كه در اين دوره تأليف شده اند ، هنوز كتاب هاى رجالى تأليف نشده بود و اقوال ائمه جرح و تعديل ، به طور شفاهى بود .
با شروع نيمه اوّل قرن سوم هجرى ، تأليف كتاب هاى رجالى به شكل جدّى آغاز شد . در اين دوره ، بيشترين توجّه علماى جرح و تعديل به ضبط نام راويان احاديث و بيان احوال آنان از حيث وثاقت و ضعف معطوف گشت و كتاب هاى رجالى ، اغلب به شكل عام به تمام مسائل علم رجال مى پرداختند .
مؤلّفان كتاب هاى قرن سوم ، علاوه بر ذكر آراى خود ، به درج آراى مشايخ

طبقه اوّل حديث شناسان و نقّادان و نيز اوّلين كسانى كه به جرح و تعديل پرداخته اند ، قرار داده است ^۱ . البته مراد حاكم از جرح ، مسلّما تخطئه است نه معناى مصطلح آن ؛ زيرا آن هنگام ، عهد صحابيان بوده و وى نيز مانند ساير اهل سنّت اعتقاد داشته كه صحابيان ، همگى عادل بوده اند و جرح آنان معنا ندارد .
از صحابيان ، به غير از افراد مذكور ، عبد اللّه بن عباس ، عبد اللّه بن سلاّم ، عبادة بن صامت ، اَنَس بن مالك و عايشه نيز از ناقدان رجال بوده اند ^۲ و به تخطئه برخى از راويان ، اقدام كرده اند ؛ ليكن در عهد اصحاب ، بحث از احوال رجال ، امرى رايج و شايع نبوده است و احيانا به صورت جزئى واقع شده است .
سپس چنان كه پيشتر گفته شد ، در سال چهلم هجرى حركت وضع و جعل احاديث آغاز گرديد . از اين رو ، عده اى از تابعيان ، در احوال رجال سخن گفتند و به بحث از رجال اسناد روايات و جرح و تعديل عدّه اى از رجال پرداختند . مشهورترين اين عدّه ، شعبى ، محمّد بن سيرين ، سعيد بن مسيّب و سعيد بن جبيرند ؛ امّا در آن زمان نيز هنوز علم رجال ، شكل چندانى نيافته بود ، زيرا هنوز عهد صحابيان تمام نشده بود و اكثر تابعيان نيز ثقه و مورد اعتماد بوده اند ، جز عده معدودى چون : حارث اَعوَر و مختار ثقفى ^۳ . اين شيوه ، كم و بيش تا پايان نيمه اوّل قرن دوم هجرى ـ كه اواخر عصر تابعيان است ـ پا برجا بود .
با شروع نيمه دوم قرن دوم هجرى ، حركت وضع و جعلِ احاديث ، شدّت گرفت و راويان ضعيف ، بسيار شدند . به همين جهت ، عده قابل توجّهى از ائمه