3 . احمد بن حنبل (م 241 ق) ، صاحب كتاب هاى : العلل و معرفة الرجال و التاريخ .
4 . محمّد بن اسماعيل بخارى (م 256 ق) ، صاحب كتاب هاى : التاريخ الكبير ، الضعفاء الصغير ، الكُنى ، التاريخ الأوسط و التاريخ الصغير .
5 . مسلم بن حجاج نيشابورى (م 261 ق) ، صاحب كتاب هاى : رواة الاعتبار ، الكُنى و الطبقات .
6 . احمد بن عبداللّه عجلى (182 ـ 261 ق) ^۱ ، صاحب كتاب الثقات .
7 . ابوزرعه رازى (200 ـ 264 ق) ^۲ ، صاحب كتاب هاى : الجرح و التعديل ، أسماء الضعفاء ، العلل ، بيان خطأ البخارى فى تاريخه ، أجوبته على أسئلة فى الضعفاء و أجوبته على أسئلة البرذعى فى الثقات .
8 . ابو حاتم رازى (195 ـ 277 ق) ^۳ ، صاحب كتاب الضعفاء .
9 . محمّد بن عيسى ترمذى (209 ـ 279 ق) ^۴ ، صاحب كتاب هاى : العلل الكبير ، العلل الصغير و التاريخ .
10 . احمد بن شعيب نسايى (م 303 ق) ، صاحب كتاب الضعفاء والمتروكون .
پس از ايشان ، به تدريج ، شكل تخصّصى بر كتاب هاى رجالى غلبه كرد ، يعنى هر يك با هدفى خاص و در موضوع معيّنى از مسائل علم رجال نگارش يافتند . مثلاً برخى از آنها فقط به ذكر احوال رجال ضعيف پرداختند و برخى ديگر ، فقط به ذكر احوال رجال ثقه . شروع تأليف اين نوع كتاب هاى رجالى ، اگر چه تا حدّى با آغاز تأليف كتاب هاى رجالى همراه بود ، امّا پديده مزبور ، در نيمه اوّل قرن چهارم

خود (يعنى علماى دوره اوّل از جرح و تعديل) نيز در كتاب هايشان اقدام كردند و بدين ترتيب ، بسيارى از جرح و تعديل هاى علماى دوره اوّل حفظ شد .
اين دوره از علم رجال كه تمام مؤلّفان اين علم از آغاز تا پايان قرن سوم هجرى در آن قرار مى گيرند ، مهم ترين دوره در ميان دوره هاى علم رجال به شمار مى آيد ، اهمّيت ويژه اين دوره ، به دو جهت است :
1 . كتاب هاى مهم حديثى ، چون : مسند أحمد بن حنبل ، صحيح البخارى ، صحيح مسلم ، سُنن أبى داوود ، سنن الترمذى ، سنن النسائى و سنن ابن ماجة ، در دوره مزبور تأليف شدند ^۱ و بديهى است كه دانستن احوال راويان متقدّمى كه در اسانيد احاديث اين كتاب ها هستند ، نزد اهل علم ، مهم ترين امر است ؛ زيرا بعد از تدوين احاديث در كتاب هاى مذكور و اشتهار آنان ، راه كذب و جعل احاديث تا حدّ زيادى مسدود شد . بنا بر اين ، دانستن احوال راويان متأخّر ، چندان مهم نيست و به همين خاطر ، شرايط پذيرش روايت از راويان ، خفيف تر شد .
2 . كتاب هاى اين دوره ، مصادر اوّليه كتاب هاى رجالى اند و مطالب ساير كتاب هاى رجالى در دوره هاى بعدى ـ جز در مواردى كه به بيان حال راويان متأخّر پرداخته اند ـ بر اساس معلومات مندرج در اين كتاب ها تهيه شده است .
در ذيل، نام برخى از مهم ترين علماى جرح و تعديل در دوره مزبور (يعنى قرن سوم هجرى) كه منشأ تحوّل بوده اند ، به همراه نام كتاب هاى رجالى شان مى آيد :
1 . يحيى بن معين (م 233 ق) ، صاحب كتاب هاى : التاريخ و العلل ، به روايت عباس دورى از وى ؛ معرفة الرجال ، به روايت ابن محرز از وى ، الضعفاء ، سؤالات ابن الجنيد ليحيى بن معين و من كلام يحيى بن معين فى الرجال، به روايت ابوخالد دقّاق.
2 . على بن مدينى (م 234 ق) ، صاحب كتاب هاى : العلل ، الأسامى والكُنى ، الطبقات ، التاريخ ، تسمية من روى عنه من أولاد العشرة و الثقات والمثبتون .