4 ـ 1 . احاديث غير سنّى

حديث پژوهى غربيان عمدتا بر احاديث سنى متمركز بوده است . صرف نظر از مباحثى كه با انتشار كتاب مجموع الفقه منسوب به زيد بن على، از نوادگان حضرت على ـ كه قيام وى سرآغاز شكل گيرى شاخه زيديه به شمار مى آيد ـ در سال 1919 م ، مطرح شد، توجه به حديث شيعى بسيار اندك بوده است . ژِرار لوكُنت در مقاله اى در سال 1970 م، نشان مى دهد كه آگاهى غربيان از حديث شيعه اماميه تا چه اندازه اندك است ؛ اما اوضاع و احوال از دهه 1970 م، به اين سو تغيير كرد . در اين زمان اِتان كُلبِرگ كوشيد به ايضاح بيشتر اين موضوع كمك كند . ديگر محققان، همه دنباله روى وى اند . حديث خوارج نيز در سال هاى اخير مورد توجه قرار گرفته است . نتيجه اى كه از بررسى اين نوشته ها دستگير مى شود، اين است كه آغاز تدوين احاديث غير سنّى را نيز مى توان به قرن دوم هجرى بازگرداند؛ گو اين كه فرايند يكسان سازى (Standardization) آن، طولانى تر از روايات اهل سنت بوده است . بديهى است محققان حوزه حديث غير سنّى، با همان پرسش هايى مواجه اند كه در احاديث اهل سنت مطرح است؛ از قبيل اين كه : خاستگاه مجموعه هاى خاص روايات چه بوده است؟ آيا شناسايى يا بازسازى منابعى كه قديمى ترين مجموعه هاى حديثى بر اساس آنها تدوين شده اند، ممكن است؟ از چه روش هايى در نقل حديث استفاده مى شده است ؟ جايگاه و كاركرد اِسناد چه بوده است؟ چنانچه معيارى در نقد و گزينش حديث وجود داشته، چه تحولاتى را پشت سر گذاشته و روش هاى آن چه بوده است؟ آيا در ميان مذاهب مختلف اسلامى تبادل احاديث رايج بوده است؟ اين پرسش ها همچنان نيازمند بررسى عميق ترند.

2 . خاستگاه و وثاقت (اعتبار) اِسناد

1 ـ 2 . اِسناد در مطالعات اسلامى و غربى

به نظر مسلمانان، نقش سلسله سندى كه در آغاز هر حديث كاملى ذكر مى شود، اين است كه طريق نقل حديث را مستند كند و از اين راه، خاستگاه متن آن حديث را تأييد و تثبيت بخشد . هم معناى لغوى اِسناد و سَند (= تأييد و پشتيبانى) و هم معناى اصطلاحى آن (= ثبت و تثبيت) اين نقش را بازگو مى كنند . اما اين امر، تنها وقتى محقق مى شود كه سلسله سند متصل، و تك تك راويان موثق باشند. با توجه به چنين كاربردى براى سَند، تعجبى نيست كه محور اصلى نقد حديث در ميان عالمان اسلامى، و تلاش آنان در تفاوت گذاردن ميان روايات موثّق از غير موثّق تنها بر سند احاديث استوار بوده است . اگر معلوم شود كه سند حديث ضعفى ندارد و دليل ديگرى، چون مخالفت با قرآن يا اصول اعتقادى مقبول در جامعه اسلامى، وجود نداشته باشد، در آن صورتْ حديث را صحيح و موثق مى شمارند .
منابع اسلامى ادعا مى كنند كه نقد سند روايات خيلى زودتر از قرن دوم هجرى آغاز شد. از نظر