و پژوهش هاى حديثى در غرب حاكم شود. هنوز بسيار زود است كه با قطع و يقين به اين پرسش پاسخ دهيم كه آيا بحث و جدل هاى كنونى سرانجام به نتيجه خواهد رسيد.
بسيارى از محققان، تا همين چند دهه اخير، به متون و منابع حديثىِ موجود، توجه علمى و پژوهشىِ چندانى نداشتند، و بخش اعظم اين منابع هنوز هم به ندرت توجه انتقادى كسى را به خود جلب كرده يا اصلاً نكرده است. بيفزاييم كه در اين ميان، وسايل كمك پژوهشى و منابع تازه تر با سرعت فراوان در دسترس ما قرار مى گيرند.
با تمام اين احوال، موضوعات و مباحثِ مطرح شده در اين كتاب، خود سنگ بناى تحقيقات بعدى خواهند بود، و هر پژوهشى در آينده ناگزير از رويارويى و جدى گرفتن اين پرسش هاست. هر پژوهش مهمى كه درصدد استفاده از مبحثِ حديثى خاصى، در فقه، تاريخ، مناسك، كلام يا اعتقادات است، ناگزير بايد نسبت به مسائل انتقادى ـ كه در اين مقاله مطرح شد ـ ديدگاهى خاص برگزيند و آينده نيز جز اين نخواهد بود.