برخورد به عباراتى در الفهرست نجاشى كه عينا عبارات الفهرست شيخ با پاره اى اضافات است و مشاهده شيوه بيان نجاشى در بسيارى از موارد كه نمايشگر نظر انتقادى وى نسبت به مطالب الفهرست شيخ است، تقريبا جاى ترديدى در اين باقى نمى گذارد كه الفهرست نجاشى پس از الفهرست شيخ تاليف شده است. ^۱
همان گونه كه اشاره شد، الفهرست نجاشى، مهم ترين كتاب رجال متقدم شيعه، نظير الكافى كلينى رحمه الله در ميان كتب اربعه است. شيخ آغا بزرگ تهرانى درباره جايگاه و رتبه نجاشى و اثر رجالى وى مى نويسد:
و هو افضل من خط فى علم الرجال او نطق بفهمٍ، لا يقاس بسواه و لا يعدل به من عداه، بل قوله المقدم عند المعارضة على غيره من ائمة الرجال، قال السيد بحرالعلوم فى رجاله: «و بتقديمه صرحّ جماعة من الاصحاب نظرا الى كتابه الذى لا نظير له فى هذا الباب و الظاهر انّه الصواب انتهى. ^۲
وى (نجاشى) بهترين نگارنده اى است كه در دانش رجال نگاشته و سخن گفته است، احدى با او برابرى نمى كند، بلكه سخن او به هنگام تعارض بر اقوال ديگر پيشوايان دانش رجال مقدم است. سيد بحرالعلوم در كتاب رجال خود مى گويد: گروهى از اصحاب بر تقديم سخن نجاشى بر ديگران تصريح نموده اند، با توجه به كتاب رجال او كه در اين موضوع، بى نظير است و ظاهرا سخن صواب و حق هم، همين است.
مرحوم حاجى نورى رحمه الله در خاتمه مستدرك الوسائل، يكى از وجوه برترى و تقدم قول نجاشى رحمه الله را بر قول شيخ رحمه الله اين مى داند كه الفهرست شيخ رحمه الله از جمله كتابهايى است كه وى در آغاز تأليفاتش نگاشته است و برعكس رجال نجاشى از جمله آخرين تاليفات وى به شمار مى رود كه زمان كمال مهارت و اطلاع اوست. ^۳
برخى از محققان و نويسندگان معاصر از جمله ملا محمّد تقى شوشترى رحمه الله، سيد موسى شبيرى زنجانى و نيز استاد جعفر سبحانى در آثار قلمى خود امتيازات شخصيتى و رجالى او را بر شمرده اند. بنا بر اظهار نظر محقق رجالى شيخ محمّد تقى شوشترى رحمه الله، موجب اصلى اشتباهات شيخ (طوسى) آن است كه وى از الفهرست ابن نديم كه چندان متقن و مورد اعتماد نيست، در موارد بسيارى نقل كرده ^۴ و از اين رو، هرگاه ميان نظر شيخ و نجاشى در مواردى اختلاف باشد، سخن نجاشى مقدم است زيرا وى در سرتاسر كتاب خود به جز يك بار، از