تفسيرى صحابه، به تمامى، مستند به سخنان پيامبر صلى الله عليه و آله و معصومان نيستند، بلكه موارد بسيارى از آراى ايشان اجتهادى بوده و به مدد قوه استنباط به آن رسيده اند. اين اجتهادات بر فرض وثاقت و عدالت مجتهدان آن، اعتبار مطلق ندارند؛ چرا كه احتمال خطا در استنباط ايشان وجود دارد. هم زمانى آنان با نزول قرآن و آگاهى ايشان از اوضاع و احوال زمان نزول و آشنايى با مفاهيم عرفى و متداول كلمات در آن زمان، دليل بر مصونيت آنان از خطا نمى شود، بلكه تنها در كاهش ميزان خطا مؤثر است. ۱
معنا ندارد براى فهم قرآن به فهم صحابه يا تابعان رجوع شود. ۲
گرچه صحابه و پس از آن تابعان حلقه اتصال ميان عصر تدوين و نزول آيات بوده اند و مى توانند تنها تكيه گاه مطمئن در فهم معارف الهى باشند، ولى در صورتى گزارش آنان پذيرفته است كه قابل اعتماد باشند؛ چراكه صحابه از گناه و اشتباه مصون نبوده اند، بلكه برعكس، زندگى بسيارى از آنان، بر حسب داده هاى تاريخ و دانش ارزشمند رجال و دراية الحديث، تاريك و آلوده با انواع معاصى بوده است. صحابه در موارد متعددى حتى از فهم معناى واژگان و تعبيرهاى قرآنى ناتوان بوده اند و به پرسش درباره آن مى پرداختند. ۳
2 ـ 2 . بررسى روايات اسباب نزول در دو كتاب اسباب النزول واحدى و لباب النقول سيوطى و برخى از تفاسير قرآن نشان مى دهد كه بسيارى از اين روايات، از ابن عباس، چهره بلندآوازه تفسير قرآن نقل شده است. وى در سال سوم هجرى، هنگامى كه رسول اكرم صلى الله عليه و آله و بنى هاشم در شعب ابى طالب به سر مى بردند، متولد شد و هنگام رحلت پيامبر صلى الله عليه و آله سيزده سال و به قولى پانزده سال داشت. وى در سال 68 هجرى، پس از آن كه مدتى نابينا بود، درگذشت. ۴
از او روايات بسيارى در تفسير نقل شده است. در قرن هشتم هجرى تفسيرى با عنوان تنوير المقباس من تفسير ابن عباس ـ كه مجموعه اقوال و آراى تفسيرى اوست ـ توسط فيروزآبادى گردآمد.
در ميان راويانِ سبب نزول نام ابن عباس بيش از ديگران به چشم مى خورد. در لباب النقول سيوطى از مجموع 857 آيه ـ كه سبب نزول دارند ـ سبب نزول 429 آيه از ابن عباس نقل شده ؛ يعنى 50% از روايات سيوطى در لباب النقول، 32% در اسباب النزول واحدى، 32% در تفسير طبرى و 26% در مجمع البيان طبرسى از او نقل شده، كه اين حجم روايات قابل تأمل است. با توجه به سن كم او در زمان نزول بسيارى از آيات چگونه مى توان به شرط قرآن پژوهان ـ كه روايات اسباب نزول را فقط از
1.روش تفسير قرآن، ص ۱۷۴.
2.الميزان، ج ۳، ص ۸۷ .
3.داستان خليفه دوم را كه از فهم معناى واژه «ابّاه» و از مفهوم «تَخَوُّفٍ» در «أَوْ يَأْخُذَهُمْ عَلَى تَخَوُّفٍ» ناتوان بود بيشتر پژوهش گران گزارش كرده اند. ر. ك: الإتقان فى علوم القرآن، ج ۲، ص ۱۱۳؛ الموافقات، ج ۲، ص ۸۷ ـ ۸۸ ؛ تفسير عمّ جزء، ص ۲۵، ذيل آيه ۳۱ سوره عبس ؛ التفسير و المفسرون، ج ۱، ص ۳۷ و...
4.ابن عباس و مكانته فى التفسير، ص ۴۹ .
