از مفهوم تا مقصود - صفحه 252

بر اساس اين شيوه ، روايتى يافت شد كه هم معناى آيه را توضيح مى دهد و هم پيوند آيه را با آيه هاى قبل و بعد خود مستحكم تر مى سازد . اين روايت بدين گونه به دست آمد كه مفهوم ثقل و سنگينى در روايات پيگيرى شد؛ با اين فرض كه محتمل است ائمه عليهم السلاماين لفظ و يا هيأت هايى مشابه را از آن با همان مفهوم و با نظر به آنچه از آيه فهميده اند ، در سخنان و يا ادعيه و مناجات هاى خود به كار برده اند . و بر حسب حسن اتفاق روايتى در ذيل آيه دوم سوره نساء يافت شد . اين متن چنين است:
عن ابى عبداللّه ، أو عن ابى الحسن عليه السلام«إِنَّهُ كَانَ حُوبًا كَبِيرًا»قال: هو ممّا يخرج من الأرض من أثقالها؛۱آن گناهى بزرگ است ، يعنى از چيزهاى سنگينى است كه زمين از خود اخراج مى كند .
اين روايت به سهولت توضيح مى دهد كه يكى از افراد و مصاديق «ثقل» در فرهنگ دينى ، يعنى سنگينى گناه ـ كه تعبير ديگر آن در قرآن «وزر» است ـ كه مشابه همين معناست . اين معنا «ايحاء» و الهام خداوند به زمين ۲ و شگفتى انسان از آن ۳ و اخبار زمين ۴ را نيز به روشنى قابل فهم و به راحتى قابل تصديق مى كند و آيه هاى سوره را در يك سازواره هماهنگ در جاى خود مى نهد. در ترتيب آيه ها دقت شود . مفهوم آيه دوم ، يعنى اخراج زمين موجب شگفتى انسان و سؤال او مى شود . آيا اين معنا با خروج گنجينه ها و كالاها و يا اجساد مردگان سازگارتر است يا با خبر دادن زمين نسبت به گناهان و جرم هاى انسان ، كه بر صفحه دل زمين سنگينى مى كند ؟
آشنايان با قرآن مى دانند كه روايت يافت شده ناظر به بخش پايانى آيه دوم سوره نساء در اوايل قرآن است كه خوردن مال يتيم را گناه كبيره و سنگين دانسته است. ۵ امام معصوم از رهگذر علم خاص خويش به قرآن اين آيه را به يكى از دورترين آيه ها از آن در ميان سوره هاى آخرين قرآن پيوند زده است و با آن كه ظاهر روايت ناظر به تفسير آيه سوره نساء است، اما با تطبيق روشنگرانه و بسيار زيباى امام عليه السلام، معناى آيه «وَ أَخْرَجَتِ الْأَرْضُ أَثْقَالَهَا» در سوره زلزله نيز براى ما آشكار و روشن مى شود.
اشكال نشود كه اين روايت نيز از يك تفسير روايى به دست آمده است ، زيرا عياشى مفسِّر و محدِّث بزرگ ناقل اين حديث، آن را در ذيل آيه دوم سوره نساء آورده ، و به احتمال

1.تفسير العياشى ، ج ۱، ص ۲۱۷.

2.بِأَنَّ رَبَّكَ أَوْحَى لَهَا .

3.وَ قَالَ الاْءِنسَـنُ مَا لَهَا .

4.يَوْمئذٍ تُحَدِّثُ أَخْبَارَهَا .

5.و آتوا اليتامى أموالهم ولا تتبدّلوا الخبيث بالطيّب ولا تأكلوا أموالهم إلى أموالكم ، إنّه كان حوبا كبيرا .

صفحه از 257