از مفهوم تا مقصود - صفحه 253

فراوان ، به سبب ارتباط صريح و روشن روايت با اين آيه، همچون ديگر مفسران و مؤلفان تفسير روايى آن را در جايى ديگر نياورده است . هرچند قضاوت قطعى در اين باره ، با توجه به در دستر س نبودن بقيه تفسير عياشى ، ممكن نيست، اما نيامدن روايت در ذيل آيه سوره زلزله از سوى بقيه مفسران ضعف روش و يا كمبود فحص به سبب نبود امكانات را نشان مى دهد. ۱ پرسش ما اين است: آيا ما نيز با امكانات فحص و جستجوى بسيار گسترده تر از طريق معجم ها و رايانه به آنچه در تفاسير ، ذيل آيه ، آمده بسنده كنيم؟

2 ـ 3 . نمونه ديگر

نمونه ديگر ما اشكال قبلى را نيز ندارد و حديث يافت شده از دايره تفاسير روايى بيرون است . اين نمونه را از يك تفسير معاصر به نام مناهج البيان اثر آيت اللّه ملكى ميانجى در ارائه معناى «زبانيه» در سوره علق مى آوريم ۲ . مؤلّف گرانقدر ، پس از ارائه معناى لغوى «زبانية» ۳ و نقل اقوال برخى مفسّران ۴ چنين آورده است :
وفي الصحيفة المباركة السجّادية في دعائه عليه السلام لحملة العرش وملائكة اللّه المقرّبين : « ... والزبانية الذين إذا قيل لهم : «خذوه فغلّوه ، ثم الجحيم صلّوه ، ابتدروه سراعا ولم ينظروه؛ ۵
و در صحيفه مباركه سجاديه در دعاى بر دوش كشندگان عرش و فرشتگان مقربان خداوند مى فرمايد : و فرشتگانى كه چون به آنان گفته شود : «او را بگيريد و به بندش كشيد و به دوزخش بسپاريد» ، به سرعت و بى مهلت چنين كنند .
اين دعا اصناف فرشتگان را ياد مى كند و در توصيف «زبانية» جمله هاى فوق را آورده و معناى آن را به روشنى بيان نموده است . جالب توجه آن كه امام سجّاد عليه السلام براى توصيف اين واژه قرآنى ، از ديگر آيات قرآن بهره گرفته و بدين ترتيب ، تفسير روايى به تفسير قرآن به قرآن منتهى شده است .
در همين سوره و ذيل آيه و آخر آن نيز اين مفسر ، تفسيرى برگرفته از معصوم را ارائه داده است و چون در تفاسير روايى آمده ، از آوردن آن صرفنظر مى كنيم .

1.ر . ك : نور الثقلين، ج ۱، ص ۴۳۸؛ البرهان، ج ۱، ص ۳۳۸؛ كنز الدقايق، ج ۱، ص ۳۵۱؛ بحار الانوار ، ج ۷۹، ص ۲۷۰، ح ۱۲، همه به نقل از العياشى اين روايت را فقط در ذيل آيه دوم سوره نساء آورده و در آيه دوم سوره زلزله هيچ اشاره اى به آن نكرده اند .

2.مناهج البيان ، الجزء الثلاثون ، ص ۵۸۸ .

3.ايشان معناى لغوى زبانية را از كتاب قاموس برگرفته است : «متمردّ الجنّ والانس والشديد والشرطى ، ج : زبانية» .

4.معناى نقل شده از مجمع البيان است : «يعنى الملائكة الموكلّين بالنار» .

5.الصحيفة السجادية ، دعاى سوم.

صفحه از 257