از مفهوم تا مقصود - صفحه 256

در عصر كنونى به كتب اربعه حديثى بسنده كند و خود را از مراجعه به ديگر كتب حديث بى نياز ببيند ؛ زيرا احتمال وجود احاديث ديگر در كتاب هاى ديگر كه وسائل الشيعة آن را به خوبى اثبات كرد ، موجب مى شود تا فقيه خود را براى يافتن احاديث و دليل هاى مسئله موظّف به مراجعه به وسائل الشيعة و ديگر كتاب هاى حديثى بداند .
در عصر كنونى نيز مفسّر اگر به روايات تفسيرى اهميت مى دهد ـ كه مى دهد ـ و اگر معتقد به كنار هم نهادن و نگاه مجموعى به آنهاست ـ كه چنين است ـ ، نمى تواند از جستجوى احاديثى كه هستند ، اما در كتب متعارف تفسير روايى نيامده اند ، چشم پوشى كند ؛ بويژه رايانه و طريقه ابداعى و تسهيل كننده «كليد واژه ها» در كنار معجم هاى لفظى و موضوعى ساده و متعارف ، دشوارى اين شيوه را آن اندازه كاهش داده است كه كوشش و صرف وقت در آن به عسر و حرج نينجامد.
دليل اين مدعا كارى است كه هم اكنون در گروه تفسير بخش موسوعه نگارى در مركز تحقيقات دار الحديث در حال انجام است .
در اين گروه بر مبناى همين شيوه ، افزون بر روايات تفسيرى نقل شده در كتاب هاى تفسير روايى مانند تفسير العيّاشى ، فرات ، الصافى ، نور الثقلين ، البرهان و حتى تفسيرهاى روايى اهل سنّت ، روايات مربوط به مفاهيم اساسى و كليدى هر آيه نيز جستجو و مطالعه مى شود و آن دسته كه جنبه تفسيرى دارند و يا تطبيق و تأويلى روشنگر را عرضه مى دارند ، اخذ شده و به دسته نخستين روايات افزوده مى شوند؛ به عنوان مثال ، براى فهم آيات سوره «فلق» ، افزون بر روايات مربوط به «استعاذه» ـ كه در سوره «ناس» ديده شده است ۱ ـ روايات مربوط به شرّ و حسد و حتى روايات مربوط به «سِحر» نيز مطالعه و بررسى شد .
روايات سحر نمونه خوبى براى آن است كه نشان دهيم منظور از مفاهيم اساسى آيه ، فقط الفاظ به كار رفته در آن نيست ؛ چه هيچ يك از مشتقات سحر در آيه هاى سوره فلق به كار نرفته است ، اما مفهوم «نفّاثات في العقد» ۲ نزد ائمه بازتاب داشته و ائمه عليهم السلاماز اين مفهوم با الفاظ مربوط به سحر ياد كرده اند .
روايات مربوط به سحر از جهت ديگرى نيز لازم ديده شد تا نظر ائمه عليهم السلامدرباره يكى از شأن نزول هاى گفته شده براى آيه دانسته شود . زيرا بيشتر مفسّران اهل سنّت نزول آيه را

1.در كار فعلى از جزء آخر و از آخر قرآن به اول ، شروع شده است . گفتنى است كار ديگر بخش ، يعنى تهيه موسوعة ميزان الحكمة ، امكان مراجعه اوليه به روايات هر موضوع را آسان تر مى سازد ، در ميزان الحكمة قبلى نيز اين مراجعه با تعداد كمتر احاديث ممكن است .

2.سوره فلق ، آيه ۴ ، عموم مفسّران نيز مقصود آيه را زنان جادوگر دانسته اند .

صفحه از 257