و يا التقاط در فهم قرآن و پيدايش ناخالصى در آن شود، و در نتيجه، مفسر را از رسيدن به حقيقت معنا باز دارد.
رشيد رضا، مفسر عقل گراى معاصر، سخن قابل توجهى در اين زمينه دارد. وى مى گويد كه اكثر منقولات در تفسير اثرى، حجاب فهم قرآن اند. ۱
4 . همزادى تفسير اثرى با نزول و عرضه قرآن
قرآن و تاريخ آن، به روشنى گواهى مى دهند كه اين كتاب آسمانى ، پس از نزول، همزاد تفسير آن براى مردمان عرضه شد. مخاطبانِ نخستِ آيات قرآن، اگر چه مردم عرب زبانى بوده اند كه به واژه هاى عربى و ريشه و اشتقاق آنها و حتى برخى به گويش هاى گوناگون آن آشنايى داشته اند، بافْتارِ جمله ها و هيئت و تركيب آيات قرآن را مى شناخته اند، اما اينها به تنهايى براى فهم و به دست آوردن معنا و مقصود آن كافى نبود؛ چه اين كه درك درست مفاهيم قرآن، علاوه بر آشنايى با زبان و واژه ها و ادبيات عرب، به رشد عقلانى و قوه فاهمه مناسب نيز نياز داشت. مخاطبان اين كتاب، براى درك همه جانبه آن و همه مفاهيمش، بايد داراى درجه اى از رشد عقلانى باشند تا بتوانند مقصود آيات را دريابند. قرآن، فراتر از سطح بينش عرب ها بود. اگر آنها پاره اى از آيات را مى فهميدند، ژرفايى پاره اى ديگر را در نمى يافتند. اسرارى در كلام خدا بود كه پى بردن به آن نياز به رمزگشايى داشت. وجود پيامبر و رسالتى كه در اين زمينه بر عهده داشت، به چنين كارى مى آمد. از اين رو، طالبان فهم آيات، هر جا مشكلى بود ، به آن جناب و يا به صحابه متوسل مى شدند. بر اساس پاره اى از گزارش هاى تاريخى، صحابه نامورى هم در فهم برخى از همان واژه ها نيز درمانده بودند؛ ۲ تا چه رسد به دست يابى به اسرار آنها.
گاه رخدادهايى پديد مى آمد و در پى آنها، آياتى از قرآن نازل مى شد و يا حوادثى كه براى تازه مسلمانان پيش مى آمد و آنان حكم آن را نمى دانستند و در انتظار تشريع تكليف خود از سوى خداوند بودند. دست يابى به اين دسته از ماجراها، در واقع ، دست يابى به منابع تفسير آن آيات نيز هست. دسته ديگرى از آيات الهى وجود داشت كه بدون پيشينه و ذهنيتى نازل مى شدند، كه به تبيين و شرح نياز داشتند. اين دسته از آيات را خود پيامبر به تفسير و شرح
1.المنار، ج۱، ص ۱۰.
2.براى نمونه ر . ك : المصنف، ج۷، ص ۱۸۰. عمر بر بالاى منبر در باره فاكهة و أبّاً (سوره عبس، آيه ۳۱) گفت: هذه الفاكهة قد عرفناها، فما الأبّ؟؛ اين فاكهه را ما مى شناسيم، اما اين أبّ چيست؟
