غير طولى است . آيات ظواهرى دارند و بطونى ، و هر طبقه از مردم مى توانند به فراخور خويش از ظواهر و بطون آن بهره مند گردند .
از امير المؤمنين ، و احيانا از ديگر معصومان عليهم السلام ، روايت شده است :
كتاب اللّه ـ عزّوجلّ ـ على أربعة أشياء : على العبارة والإشارة واللطائف والحقائق ؛ فالعبارة للعوامّ والإشارة للخواصّ واللطائف للأولياء والحقائق للأنبياء ۱ . ۲
از اين حديث دانسته مى شود كه معانى قرآن ، به اعتبارى ، بر دو گونه است :
1 . معانى اى كه مردم عادى ، با تفاوتى كه اجمالاً با هم دارند ، از ظاهر الفاظ و تعابير آن برمى گيرند . به عبارتى ديگر ، آن مرتبه از معانى كه عرف ، معمولاً با طرقى كه در استنباط معانى از الفاظ و عبارات در دست دارد ، راه به استخراج و فهم آن دارد ؛ يعنى توده مردم در سطح خود و خواصّ نيز آنان در سطح خود از آن بهره مند مى گردند .
2 . معانى اى كه طرقِ عرفىِ موجود نزد مردم وافى به استخراج آن معانى نيستند، بلكه نيل به فهم آن معانى آگاهى هاى ويژه و طرق فهمى خاصّ و خرَدى برتر از مراتب خرَد عادى مى طلبد .
با توجّه به شيوايى و رسايى الفاظ قرآن ، معانىِ «عبارات » آن براى توده مردم قابل فهم است ؛ ولى برخى افراد تيزبين و صاحبان مراتبى از فضل از پسِ همين عبارات ، معانى عميق ترى دريافت مى كنند ؛ همچنان كه اولياى الهى ، به فراخور تقوا و ارتباطِ مبتنى بر تعبّد محض و تعقّل ژرف با رسول خدا صلى الله عليه و آلهو اوصياى او عليهم السلام و خوشه چينى از كوثر علوم و معارف آنان ، به فرقان و راه هاى ويژه اى دست مى يابند كه ديگران از نيل به آن راه ها و مراتب معانى محروم اند .
مرتبه «حقايقِ قرآن» مرتبه اى فراتر از اين مراتب است . در مقدّمه سوم ، با اشاراتى نزديك تر، از آن سخن خواهيم گفت .
1.مراد از انبيا در اينجا ممكن است درجه انبيا، يعنى صاحبان عصمت باشد . احتمال هم دارد كه مراد خود انبيا باشند . بنا بر اين احتمال ، حديث ناظر به اين خواهد بود كه ديگر پيامبران نيز با نزول قرآن از علوم و معارف آن بهره مند مى گردند ؛ امّا دانش اهل بيت به تمامى مراتب معانى قرآن از باب وراثت و وصايت سيّد رسولان (ص ) است ؛ همچنان كه احاديث معتبر به روشنى بر آن دلالت دارد .
2.عوالي اللئالي، ج۴ ، ص۱۰۵ ، ح۱۵۵ عن الإمام عليّ عليه السلام ؛ جامع الأخبار ، ص۱۱۶ ، ح۲۱۱ ؛ بحار الأنوار، ج۹۲ ، ص۲۰ ، ح۱۸ عن الإمام الحسين عليه السلام ؛ الدرّة الباهرة ، ص۳۱ ، التفسير الصافي، ج۱ ، ص۳۱ و كلاهما عن الإمام الصادق عليه السلام .
