نتيجه اين كه قرآن كريم با اين الفاظ سهل و عبارات روشن و روان و تعابير رسا ـ كه حامل معانى اى با سطوح و مراتب مختلف است ـ براى هر كس به فراخور توان ، درك و ظرفيت علمى و ميزان برخوردارى از طهارت روح و شايستگى تقوايى وى قابل فهم و منبع فيض است ، و هر چه انسان در جارى زلال و گستره بى انتهايش سير كند و بر ظرفيت خويش بيفزايد ، ديدگانش به آفاق تازه تر و چشم انداز بازترى از آن مى رسد ؛ ولى به كرانه اى از آن هرگز ۱ ! و اين تنها اهل بيت رسالت و «مطهَّرون » مقصود در آيه تطهير هستند كه به اين كتاب مكنون با تمام مراتب ظواهر و بطون و همه زوايا و ژرفايش احاطه دارند .
به عبارت ديگر ، مطابق آيات و احاديث ، نزول قرآن كريم براى تدبّر مردم در آن است :
«أَ فَلا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلى قُلُوبٍ أَقْفالُها» .۲«كِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَيْكَ مُبارَكٌ لِيَدَّبَّرُوا آياتِهِ وَ لِيَتَذَكَّرَ أُولُو الْأَلْبابِ» .۳«أَ فَلَمْ يَدَّبَّرُوا الْقَوْلَ أَمْ جاءَهُمْ ما لَمْ يَأْتِ آباءَهُمُ الْأَوَّلِينَ» .۴
متعلّق تدبّر ، «قرآن » است ؛ نه بخشى از آن ، و اطلاق حكم به تدبّر در قرآن ، ظهور در تدبّر در كلّ آن دارد و لازمه عقلى اين امر نيز امكان تدبّر در كلّ قرآن است ؛ خواه به لحاظ صراحت يا ظهور مستقرّ عباراتش خود به خود قابل فهم باشد ، و يا اگر غير واضح و اختلاف خيز باشد ، با رجوع به كسانى كه براى تبيين آن منصوب شدند ، ۵ بتوانند معناى آن را دريابند و نياز علمى خود را از آن برطرف سازند .
1 ـ 2 ـ 3 . اهل بيت عليهم السلام عالمان به تمام قرآن
به تصريح قرآن ، تمام قرآن از سوى خداى متعال ، پس از نزول ، براى رسول گرامى اسلام صلى الله عليه و آله گردآورى و سپس تبيين گرديد: «إِنَّ عَلَيْنا جَمْعَهُ وَ قُرْآنَهُ * فَإِذا قَرَأْناهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ * ثُمَّ إِنَّ عَلَيْنا بَيانَهُ».۶
1.ما جالس هذا القرآن أحد إلاّ قام عنه بزيادة أو نقصان : زيادة في هدىً أو نقصان من عمىً (نهج البلاغة ، خطبه ۱۷۵ ؛ بحار الأنوار، ج ۹۲، ص ۲۱ ، ح۲۴) .
2.سوره محمّد، آيه ۲۴ .
3.سوره ص ، آيه ۲۹ .
4.سوره مؤمنون ، آيه ۶۸ .
5.أَ فَلا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَ لَوْ كانَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللّهِ لَوَجَدُوا فِيهِ اخْتِلافًا كَثِيرًا * وَ إِذا جاءَهُمْ أَمْرٌ مِنَ الْأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذاعُوا بِهِ وَ لَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَ إِلى أُولِي الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِينَ يَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ وَ لَوْلا فَضْلُ اللّهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ لاَتَّبَعْتُمُ الشَّيْطانَ إِلاّ قَلِيلاً (سوره نساء ، آيه ۸۲ ـ ۸۳) ؛ نيز ر . ك : سوره نساء، آيه ۵۹ .
6.سوره قيامت ، آيه ۱۷ ـ ۱۹ .
