اين سه آيه ، بيان قرآن توسّط رسول اكرم صلى الله عليه و آله براى مردم را از اهداف نزول قرآن مى شمارد ؛ آيه اوّل به طور مطلق ، و آيه دوّم ، مسئوليت تعليم موارد اختلاف خيزْ و آيه سوم ، تعليم امورى را كه مردم خود توانايى آگاهى يافتن از آن را ندارند متوجّه رسول اكرم صلى الله عليه و آلهمى داند .
از آنجا كه قرآن كريم داراى الفاظ و عباراتى با مراتب متعدّد معانى است ، معمولاً معانى «عبارات» آن بر توده حاضران در زمان و فضاى نزول و بر آشنايان به آن زبان پوشيده نبود ۱ و نياز به تبيين نداشت ؛ همچنان كه «اشارات» معانى آن نيز براى خواصّ اهل فضل قابل دست يابى بود . و تنها موارد اختلاف خيز از معانى «اشارات » و نيز «دقايق » و مراتب بعدى معانى كه مردم خود نمى توانستند بدان آگاهى يابند بود كه نياز به تعليم داشت ؛ مرور زمان و پيدايش نقل و دگرگونى هايى در معانى الفاظ و تركيب ها ، مسئوليت دست يابى به مداليل الفاظ و عبارات در عصر نزول را نيز متوجّه مفسّران ساخت .
اين مسئوليت ، پس از پيامبر صلى الله عليه و آله ، براى اهل بيت عليهم السلام نيز مقرّر مى شود :
«أَ فَلا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَ لَوْ كانَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللّهِ لَوَجَدُوا فِيهِ اخْتِلافًا كَثِيرًا * وَ إِذا جاءَهُمْ أَمْرٌ مِنَ الْأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذاعُوا بِهِ وَ لَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَ إِلى أُولِي الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِينَ يَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ» .۲
اگر در دلالت آيه تشكيك شود ، احاديث وارد شده در تفسير آن شكّ را برمى دارد .
اين معنا از آيات ديگر ۳ و حديث ثقلين و بسيارى از احاديث ديگر استفاده مى شود ؛ از جمله :
رسول اللّه صلى الله عليه و آله : يا عليّ ، أنت تعلِّم الناس تأويل القرآن بما لا يعلمون ، فقال : ما اُبلِّغ من رسالتك بعدك يا رسول اللّه ؟ قال : تخبر الناس بما أشكل عليهم من تأويل القرآن .۴رسول اللّه صلى الله عليه و آله : عليّ يعلِّم الناس بعدي من تأويل القرآن ما لا يعلمون ، أو قال : يخبرهم .۵
1.شاهد اين سخن نوع پرسش هايى است كه صحابه پيامبر و اصحاب امامان در تفسير آيات از آن بزرگواران مى پرسيدند .
2.سوره نساء ، آيه ۸۲ ـ ۸۳ .
3.از جمله : «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ فَإِنْ تَنازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللّهِ وَ الرَّسُولِ . . . » (سوره نساء ، آيه ۵۹) ؛ «فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ * بِالْبَيِّناتِ وَ الزُّبُرِ» (سوره نحل ، آيه ۴۳ ـ ۴۴) ؛ «وَ ما أَرْسَلْنا قَبْلَكَ إِلاّ رِجالاً نُوحِي إِلَيْهِمْ فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ » (سوره انبياء ، آيه ۷) .
4.بصائر الدرجات ، ص۱۹۵ ، ح ۳ عن أنس .
5.شواهد التنزيل ، ج ۱، ص ۳۹ ، ح۲۸ عن أنس .
