اين نكته نيز پذيرفته است كه انزال و ابلاغ قرآن ، به عنوان معجزه نبوى، بايد با ويژگى همه فهم بودن آن همراه باشد ، و گرنه مقصود از آن حاصل نمى شد؛ زيرا فرستادن متنى معمّاوش و رمزگونه، هدف ابلاغ رسالت را برآورده نمى كرد.
بنابراين ، مرحله اول فهم ـ كه مرحله اى ساده و بسيط است ـ براى همگان ممكن است و هركس به مقدار ظرفيت و تدبر خويش از اين مائده الهى بهره مى گيرد.
اكنون ، اين پرسش جلوه مى نمايد كه آيا همه افراد، قدرت فهم و درك يكسان دارند و امكان و قدرت دستيابى به همه ظرايف قرآنى و معارف والاى آن را دارا هستند؟ آيا آنان ، بدون دسترسى به معصوم و كسانى كه راسخ در علم شمرده مى شوند ، مى توانند لايه هاى برفراز رفته معارف قرآنى را دريابند؟ دلايل پيش گفته قادر به اثبات اين مرحله نيست.
آنچه از دلايل پيشين استفاده مى شود ، تنها اين است كه مرحله اوليه فهم قرآن بايد براى تمامى افراد قابل درك باشد. اين موضوع ، دلايلى مقبول دارد كه برخى از آنها در متن پيشين ذكر شد.
از جهت ديگر، خود قرآن ، پيامبر صلى الله عليه و آله را مبين خويش خوانده و فرموده است :
«وَ أَنزَلْنَآ إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ»^۱.
و براى رسيدن به هدف هدايت گرى قرآن از تبيين پيامبر صلى الله عليه و آله ياد شده است :
«وَ مَآ أَنزَلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَـبَ إِلاَّ لِتُبَيِّنَ لَهُمُ الَّذِى اخْتَلَفُواْ فِيهِ وَ هُدًى وَ رَحْمَةً لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ»^۲.
بنابراين ، پيامبر صلى الله عليه و آله مبيّن و زبان قرآن است تا كتاب و آنچه نازل شده است را براى آنان تبيين كند. مقصود از اين تبيين چيست؟ بديهى است كه مقصود از تبيين، چيزى است كه با فهم اوليه مسلمانان و غير مسلمانان قابل درك نبوده ، بايد مرحله اى بالاتر از آن را شامل شود تا وصف تبيين صدق كند.
خلاصه آن كه در بررسى فهم و درك و تحليل قرآن، دو گروه از آيات را در اختيار داريم كه هر يك ناظر به گونه اى از فهم و درك هستند :
1 . آياتى كه دلالت مطابقى يا التزامى بر فهم قرآن توسط همه افراد دارند ؛
2 . آياتى كه پيامبر صلى الله عليه و آله را مبين قرآن خوانده ، تبيين ايشان را موجب هدايت مردمان