نقش روايات در فهم آيات - صفحه 309

يعنى آن كه همه گفته هاى من در بيان احكام و آموزه هاى معرفتى از قرآن استنتاج مى شود ، ولى غير معصوم، قادر به درك و فهم مستقيم آن نيست و محتاج به وساطت امام است. سخن امام على عليه السلام در ارتباط با استنطاق از قرآن نيز قابل توجه است:
ذَلِكَ الْقُرْآنُ فَاسْتَنْطِقُوهُ وَ لَنْ يَنْطِقَ لَكُمْ أُخْبِرُكُمْ عَنْهُ ، إِنَّ فِيهِ عِلْمَ مَا مَضَى وَ عِلْمَ مَا يَأْتِي إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ حُكْمَ مَا بَيْنَكُمْ وَ بَيَانَ مَا أَصْبَحْتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ ، فَلَوْ سَأَلْتُمُونِي عَنْهُ لَعَلَّمْتُكُمْ.۱

3 . موارد اثرگذارى روايات در فهم آيات

استفاده از روايات براى درك و فهم آيات در موارد گوناگونى مى تواند تحقق پذيرد. در اينجا برخى از موارد را ، به اجمال ، برمى كاويم .

1 ـ 3 . فضاى نزول :

هر آيه در اوضاع و احوال خاصى نازل شده كه فهم آن احوال به عنوان قرينه در درك معنا و دلالت آيه تأثير دارد. مجموعه اين قراين را ـ كه عبارت از سبب نزول، شأن نزول، زمان و مكان نزول و فرهنگ زمان نزول است ـ فضاى نزول ناميده اند. ۲
اگرچه اساس مقاصد عالى قرآن مجيد ـ كه معارفى جهانى و هميشگى است ـ نياز قابل توجهى به اسباب نزول ندارد ۳ ، ولى فهم اسباب نزول موجب رفع ابهام از ظرايف موجود در برخى آيات شده و سبب پديد آمدن خراش ذهنى براى درك دقيق تر آيه مى گردد.
گاه ، نزول آيه در پى مطرح شدن سؤال و شبهه اى بوده است كه دانستن آن سؤال و شبهه پاسخ قرآنى را روشن تر مى سازد.
در آيه «إِنَّ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةَ مِن شَعَائِرِ اللَّهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلاَ جُنَاحَ عَلَيْهِ أَن يَطَّوَّفَ بِهِمَا»۴ دقت كنيد. ظاهر آيه اين است كه سعى بين صفا و مروه جايز و بى اشكال است و حتى استحباب آن را نيز افاده نمى كند . پس چگونه است كه سعى را واجب شمرده اند؟
امام صادق عليه السلام، سبب نزول اين آيه را روشن ساخته و دلالت آن را شفاف نموده اند :

1.همان، ص ۶۱، ح ۷ .

2.ر. ك : روش شناسى تفسير، ص ۱۴۴، بررسى تفاوت معنايى و مصداقى سبب نزول و شأن نزول مربوط به مباحث علوم قرآنى است. نيز ر. ك : روش شناسى تفسير قرآن، ص ۱۵۱ ـ ۱۵۴، سوره فيل مثال خوبى براى تمايز بين سبب نزول و شأن نزول است. بديهى است كه اين سوره درباره حمله سپاه ابرهه به كعبه مقدس است كه بدان شأن نزول مى گوييم ، ولى حمله سپاه فيل، سبب نزول آيه نيست.

3.ر. ك : قرآن در اسلام، ص ۱۲۰.

4.سوره بقره ، آيه ۱۵۸.

صفحه از 327