رذايل اخلاقى دورى گزيند. امير مؤمنان عليه السلام در جمله اى كوتاه به اين حقيقت اشاره فرموده است:
مَنْ كَرُمَتْ عَلَيْهِ نَفْسُهُ ، هانَتْ عَلَيْهِ شَهَواتُهُ .^۱هر كس خود را بزرگوار ديد، تمايلات [نفسانى و حيوانى،] در ديده اش خوار گرديد.
در حديث ديگرى از ايشان اين مطلب با تعبير ديگرى آمده است:
مَنْ كَرُمَتْ عَلَيْهِ نَفْسُهُ ، لَمْ يَهُنْها بِالْمَعْصِيَةِ .^۲هر كس خود را بزرگوار ديد، خويش را با انجام دادن گناه خوار نمى كند.
نيز مى فرمايد :
مَنْ كَرُمَتْ عَلَيْهِ نَفْسُهُ ، هانَتْ عَلَيْهِ الدُّنْيا .^۳هر كس براى خود ارزش قائل شد، دنيا [اعم از: ثروت، مقام، موقعيت و...] در نظرش كوچك جلوه مى كند.
چنين فردى اهل تكبّر، ظلم به ديگران و دورويى نيست؛ زيرا همه اين صفات، از ذلّتى ناشى مى شوند كه فرد در وجود خود مى يابد. ^۴ كسى كه براى خود ارزش قائل است، به هيچ وجه نمى تواند به خود بقبولاند كه پشت سر ديگران بدگويى كند؛ زيرا غيبت، نهايت كوشش فرد ناتوان است. ^۵ اين مسئله در مورد دروغگويى ، ^۶ طمع، ^۷

لا يَنْبَغى لِلْمُؤْمِنِ أَنْ يُذِلَّ نَفْسَهُ . ¹ سزاوار نيست كه مؤمن ، خود را خوار كند.
ايشان در پاسخ سؤالى درباره مصداق اين حديث، دو نمونه بسيار جالب را بيان كرده اند.
يكى از نمونه ها، اين است كه اگر مؤمن، كارى انجام دهد كه مجبور به عذرخواهى شود، اين هم نوعى ذلّت پذيرى است. ² البتّه عذرخواهى از ديگران به خاطر خطا، نوعى بزرگوارى و فضيلت به حساب مى آيد و در واقع، منظور امام عليه السلام اين است كه: چرا عاقل (مؤمن) كند كارى كه باز آرد پشيمانى (و عذرخواهى)؟
مؤمن، براى حفظ عزّت نفْس خود، سعى مى كند حتّى كوچك ترين خطايى از او سر نزند تا مجبور به عذرخواهى نگردد و البتّه اين، با اخلاقى بودن عذرخواهى از مردم پس از انجام دادن اتّفاقىِ كار ناپسند ، منافات ندارد.
امام صادق عليه السلام در بيان مصداق ديگر ذلّت پذيرى به نكته اى باريك اشاره مى نمايد و آن، اين كه: مؤمن اگر كارى را بپذيرد كه در حدّ توانش نيست، خود را به نوعى ، تحقير كرده است. ³ پذيرفتن كارى كه انجام دادنش از عهده فرد خارج است، باعث تمسخر و شايد توهين ديگران مى شود و كرامت نفْس را به خطر مى اندازد. خداوند حتّى در اين حد هم راضى به ريختن آبرو و هتك حيثيت مؤمن نيست.
آموزه هاى اسلامى با توجّه دادن انسان به حرمت و كرامت نفسانى اش، نه تنها او را از ذلّت وابستگى به ديگران مى رهانند و روح اعتماد به خويشتن در زندگى شخصى را در وى بر مى انگيزند، بلكه از اين راه سعى مى كنند فضايل اخلاقى و انسانى را نيز در وى نگاه دارند .
بر اساس اين ديدگاه، ارزيابى مثبت فرد از خويشتن و احساس عزّت نفْس، تسهيل كننده نيل به فضايل اخلاقى است. به عبارت ديگر، از كسى كه خود را دست كم نمى گيرد، بيشتر مى توان انتظار داشت كه به فضايل اخلاقى آراسته شود و از