پيوست فصل چهارم : عزّت نفس

عزّت نفس ، چيست؟

عزّت نفس يا حرمت خود، جنبه ارزيابى مثبت يا منفى فرد از خويشتن است ؛ يعنى بيانگر اين است كه فرد تا چه اندازه براى خود ارزش قائل است. از آن جا كه ميزان حرمت قائل شدن فرد براى خود، آثار عميقى بر بهداشت روان، سلامت جسم و رفتار اجتماعى انسان ها دارد، جاى تعجّب نخواهد بود كه اين بحث، توجّه روان شناسان رشته هاى مختلفِ: شخصيت، رشد، بالينى و نيز روان شناسان اجتماعى را به خود جلب كرده است .
گرچه در ارائه تعريفى از شخصيت بهنجار و سالم، اختلاف نظر وجود دارد، ولى روان شناسان از « حرمت خود » به عنوان يكى از مؤلّفه هاى بهنجارى نام برده اند. احساس بى ارزشى، بيگانگى با خود و عدم پذيرش خويشتن، در ميان افراد نابهنجار شيوع بيشترى دارد. مزلو ^۱ نيز در سلسله مراتبى كه براى نيازهاى انسان ترسيم كرده است، پس از: نياز جسمانى، نياز به ايمنى و نياز به تعلّق و محبّت، از « نياز به حرمت خود » به عنوان نياز بالاتر نام مى برد. ^۲

و توان گفت: حسد، همان حال انقباض و ذلّ نفس است كه اثر آن، ميل زوال نعمت و كمال است از غير. ^۱ ظاهراً نظر امام خمينى رحمه الله در اين مورد كه ريشه حسادت، « ذلّت نفس » است، صحيح است؛ چرا كه با مرور مطالبى كه پيش از اين (هم در مباحث نشانه شناسى و هم در ذكر بعضى علل حسادت كه برخى علماى اخلاق مطرح نموده بودند) گفتيم ، همه صفات يادشده ، به گونه اى به همين احساس حقارت بر مى گشتند. به عبارت ديگر، با بررسى مطالب پيشين به اين نتيجه خواهيم رسيد كه ريشه اصلى حسادت در انسان، «احساس حقارت» يا «خودكم بينى» يا به طور دقيق تر ، « عزّت نفس پايين » و « احساس بى ارزشى براى خود » است.
بنا بر اين، جا دارد كمى بيشتر در مورد اين احساس توضيح دهيم و عوامل به وجود آمدن اين احساس را در انسان بررسى كنيم تا از اين طريق ، ريشه بسيارى از ناهنجارى ها و صفات و اخلاق مذموم نيز بررسى شود. البته چون در فصل پيشين و تحت عنوان «جنبه عاطفى حسادت» ، تا حدّى به اين بحث پرداخته شد، در اين جا ، در «پيوست» اين فصل ، موضوع را از منظرى ديگر ، به صورتى ديگر و تحت عنوان « عزّت نفس » پى مى گيريم.