روايات تفسيرى و حديثِ رمز انگارىِ قرآن

دكتر محمّد كاظم شاكر ^۱

چكيده :

تفسير باطنى قرآن روشى است كه در گونه ها و مكاتب مختلف تفسيرى از جمله ، تفسير فلسفى ، تفسير عرفانى و تفسير اثرى مورد توجه است . مهم ترين پرسشى كه در اين حوزه بايد پاسخ داده شود آن است كه آيا بين مفاهيم ظاهرى قرآن با آنچه به عنوان معانى باطنى مطرح مى شود رابطه زبان شناختى و منطقى وجود دارد يا خير . جواب منفى به اين سؤال ، نظريه رمز واره بودن متن قرآن را دامن مى زند كه با چنين فرضى ، صحت و سقم تفاسير باطنى با معيارهاى معنا شناختى قابل سنجش نخواهد بود . برخى از نظريه پردازان بر اين باورند كه روايات تفسيرى و روايات مربوط به باطن و تأويل قرآن نظريه مرموز بودن معانى باطنى را تأييد مى كند .
در اين مقاله ضمن بررسى اجمالى مدلول روايات تأويل و تنزيل و ظاهر و باطن و طبقه بندى روايات تفسيرى ، فرضيه رمزى بودن معنى باطنى قرآن مورد انكار قرار گرفته و بر قابل فهم بودن اين معانى و وجود ارتباط زبان شناختى بين ظاهر و باطن قرآن تأكيد شده است .

كليد واژه ها : ظاهر ، باطن ، تنزيل ، تأويل ، تفسير ، جرىْ و انطباق ، روايات تفسيرى .

1 . مقدمه

يكى از مسائل جنجالى در حوزه تفسير قرآن كريم ، باطن گرايى و رمز انگارى در شيوه تفسير قرآن است . در ميان تفاسيرى كه از اين كتاب آسمانى عرضه شده به مواردى بر مى خوريم كه رابطه «منطقى» و «زبان شناختى» آنها با متنْ دچار ابهام است . مستند اكثر اين تفاسير ، پاره اى از روايات