1 ـ 4 . روايات بيان گر معانى ظاهرى

قبل از هر گونه توضيحى درباره اين روايات ، لازم است منظور خود را از اصطلاح «معنا» به روشنى بيان كنيم . منظور از «معنا» ، تمامِ مراد گوينده از متن است . معنا به دو قسم قابل تقسيم است : 1 . معناى ظاهرى 2 . معناى باطنى . آن بخش از مراد گوينده كه مدلول مطابقى ، يا تضمّنى و يا التزامىِ لفظ باشد ، «معناى ظاهرى» گوييم . آن بخش از معنا كه مدلول ظاهر لفظ نيست امّا از توسعه معناى ظاهر به دست مى آيد معناى باطنى گوييم .
بنابراين ، رواياتى را كه به نوعى ابهامات موجود بر سر راه معناى مراد از الفاظ را برطرف مى كنند ، نظير رواياتى كه عمومات قرآن كريم را تخصيص مى زنند يا مطلقات آن را مقيّد مى كنند و يا مُجملات آيات را تبيين مى نمايند ، در اين دسته جاى دارند . اينك به ذكر چند مثال در اين باره مى پردازيم .

1 ـ 1 ـ 4 . آيه وضو

خداوند متعال در مورد كيفيت وضو مى فرمايد :
يَـاأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلَواةِ فَاغْسِلُواْ وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُواْ بِرُءُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ ... .^۱
تمام سر دلالت دارد ، يا صرفا بر مسح بخشى از سر دلالت مى كند ؟ ابهام ديگر آن كه آيا در وضو ، پاها را بايد مسح كشيد يا بايد آنها را شست ؟ توضيح اينكه «أَرْجُلَكُمْ» به صورت منصوب آمده است كه از نظر تركيبى داراى دو احتمال است؛ الف ـ عطف بر ظاهر «أَيْدِيَكُمْ» است كه در اين صورت حكم غَسل (شستن) شامل پاها نيز مى شود . ب ـ عطف بر محل «رُءُوسِكُمْ» است (چون رُءُوسِكُمْ در جايگاه مفعولٌ به قرار دارد) كه در اين صورت حكم مسح ، علاوه بر سر ، شامل پاها نيز مى شود .
در روايتى از امام باقر عليه السلام هر دو ابهام برطرف شده و مراد خداوند از اين آيه روشن شده است . زراره مى گويد :
از امام محمّد باقر عليه السلام پرسيدم : به چه جهت مى گوييد كه مسح بر بخشى از سر و پاها لازم است ؟ آن حضرت فرمودند : اى زراره پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله اين گونه فرموده اند و خداوند نيز در قرآن كريم اين چنين دستور داده است ، زيرا در قرآن كريم آمده است «فَاغْسِلُواْ وُجُوهَكُمْ» از اين جمله دانستيم كه تمام صورت را بايد شست . سپس فرمود : «وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ» و آن گاه حكم مسح را چنين بيان نمود : «وَامْسَحُواْ بِرُءُوسِكُمْ» پس ما از «حرف باء» در «بِرُءُوسِكُمْ» مى فهميم كه بايد تنها بر بخشى از سر مسح كشيد . سپس همان طور كه «أَيْدِيَكُمْ» را به «وُجُوهَكُمْ» عطف كرد ، «أَرْجُلَكُمْ» را نيز به «رُءُوسِكُمْ» عطف نمود . از اين رو ، مى فهميم كه بخشى از دو پا را نيز بايد مسح كرد . ^۲