ممكن است كاغذهاى باطله اش را در كلاس نريزد ، اما بعد از بيرون آمدن از كلاس ، در حياط مدرسه بريزد! بر كسى پوشيده نيست كه آموزگار غير از معناى ظاهر و محدود جمله اش (نهى از ريختن كاغذ باطله در سطح كلاس) معناى وسيع ترى را قصد كرده است . از اين رو مى توان گفت كه معناى مورد نظر او شامل ريختن هر گونه زباله و مواد زايد در محيط زندگى مى شود ، و براى كلاس ، مدرسه و حتى سطح خيابان و كوچه و بازار ، خصوصيتى وجود ندارد . بنابراين جمله آموزگار به نوآموز داراى يك معناى باطنى است كه مى توان آن را چنين بيان كرد : «شما نبايد محيط زندگى خود را آلوده و كثيف كنيد» . اين در حالى است كه هيچ يك از واژه هاى به كار گرفته شده در جمله اصلى به حسب ظاهر چنين دلالتى ندارد؛ در هيچ فرهنگ لغتى ، «كلاس» را به محيط زندگى ، و «ريختن» را به كثيف كردن معنا نكرده اند! پس روشن شد كه معناى باطنى ، معنايى است كه در طول معناى ظاهرى كلام قرار دارد ، گرچه هيچ يك از الفاظ به خودى خود بر آن دلالت نداشته باشد .
بايد گفت كه انسانها در درك معناى ظاهر الفاظ تفاوت چندانى ندارند ، هر كسى كه معناى الفاظ را بداند به معناى ظاهرى پى مى برد امّا همه در درك معانى باطنى يكسان نيستند . هر كسى به فراخور ذهن و انديشه خود مى تواند معانى باطنى را درك كند .
برخى از مفسران بر آن اند كه آموزه هاى قرآن كريم مناسب سطح ساده ترين فهم ها كه فهم عامّه مردم است بيان شده و خداوند متعال معارف عالى معنوى را با زبان ساده عمومى بيان كرده است ، از اين رو معنويات در پشت پرده ظواهر و محسوسات قرار گرفته و از پشت پرده ، خود را فراخور فهم افراد مختلف به آنها نشان مى دهد و هر كس به حسب حال و اندازه درك خود از آنها بهره مى برد . ^۱
آياتى از قرآن و روايات نيز بر اين مطلب شاهد است . به طور مثال پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمودند :
اِنَّا مَعاشِرَ الاَْنْبِيَاء نُكَلِّمُ النَّاسَ عَلى قدر عُقُولِهِمْ . ^۲
همچنين قرآن كريم مى فرمايد :
«إِنَّا جَعَلْنَـاهُ قُرْءَ انًا عَرَبِيًّا لَّعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ * وَ إِنَّهُ فِى أُمِّ الْكِتَـابِ لَدَيْنَا لَعَلِىٌّ حَكِيمٌ» .^۳
وجه استشهاد به اين آيه آن است كه خداوند معارف عالى را كه در امّ الكتاب بوده ، به زبان ساده عمومى براى مردم بيان كرده است ، بنابراين در پشت اين بيان ساده ، دريايى از معارف وجود دارد كه هر كس به قدر فهم خود مى تواند به آن برسد .
مولوى مى گويد :


حرف قرآن را بدان كه ظاهريستزير ظاهر باطنى بس قاهريست
زيرِ آن باطن يكى بطن سومكه درو گردد خردها جمله گم^۴