محدّث ارموى در نگاه ديگران

استاد جلال الدين همايى در وصف محدّث ارموى چنين مى نويسد:
حضرت فاضل محقّق مقدام و عالم مدقّق عالى مقام، جناب مستطاب، سيد المؤلفين، آقا ميرجلال الدين محدّث ارموى ـ أدام اللّه أيّام إفاضاته العالية ـ كه الحق اُرومه فضل و جرثومه ادب است . . . ^۱
و در جاى ديگر مى نويسد:
چند سال قبل، روزى كه شَرَف ديدار و صحبت فيضْ بارِ حضرت فاضلِ محقّق بزرگوار و سيد جليل عالى مقدار، جناب مستطاب، عمدة الفضلاء والمؤلفين، آقاى مير جلال الدين محدّث حسينى ارموى ـ أحسن اللّه توفيقه و تشديده و أجزل من كلّ عارفة مزيده و تأييده ـ دست داد ، نظر به مراتب جدّ و جهد و نيروى مجاهدت و خلوص عقيدت و صدق عزيمت و نفوذ صريمت كه در حضرت معظم له سراغ داشتم و بروز شواهد و امارات كه مبشّر توفيق ايشان بود ، . . . ^۲
استاد همايى (متخلّص به سنا) همچنين در قطعاتى كه به مناسبت انتشار كتاب هاى تحقيقى محدّث ارموى سروده، به كرّات وى را ستوده است. وى در مادّه
تاريخ پايان چاپ شرح غررالحكم آقا جمال خوانسارى مى گويد:
غرر آمِدى كه در آفاق همچو خورشيد ، مشتهر باشد
شرح او از جمال خوانسارى است كه به علم و ادب، سَمَر باشد
طبع از همّت محدّث گشت كه ورا فضل بى شمَر باشد
بر وى الحق درود بايد گفتكِشْ چنين دست پر هنر باشد
گر به كارى چنين موفّق گشت مدد لطف دادگر باشد
اين چنين ره، كسى رود كاو را جهد و توفيق، راهبر باشد
شد جلال و جمال با هم يار كِش چنين جاودان اثر باشد
و در مادّه تاريخ طبع تفسير گازُر با تصحيح محدّث ارموى چنين سروده:
محدّث را بود الحق در اين كارميان همسران، حقّ تفاخر
هزارش آفرين، للّه دَرُّهكه آورد از خزينه اين چنين دُر
مدد بى شبهه از توفيق حق داشتفمن لم يُغنِهِ الحق مَسَّهُ الضُّر
آية اللّه العظمى حاج سيد هادى ميلانى نيز در مدح وى مى نويسد:
جناب مستطاب، فاضل محقّق و علاّمه متتبّع، آقاى مير جلال الدين ارموى محدّث ـ دامت أيّامه ـ از مفاخر عالم تشيع و ذخائر اين عصر مى باشند كه همواره آثار گران بها، نتيجه تتبّع سال هاى متمادى را در دسترس قرار مى دهند و در تصحيح و تعليق و نشر كتب ذى قيمت و بسيار سودمند، سعى بليغْ مبذول مى دارند. ^۳
كتاب شناس خبير، علامه شيخ آقا بزرگ تهرانى نيز در تقريظى كه بر تفسير گازر (تصحيح استاد محدّث ارموى) نگاشته، وى را چنين ستوده است:
استاد ، علامه بحّاثه، آقاى سيد جلال الدين محدّث ارموى ـ زيد افضاله ـ كه جدا در اتعاب نفس خود از جهت ترتيب مقدمه جميله و تصحيح مضامين متن و تعليقات مفيده بر آن، خوددارى ننموده ، . . .
استاد دانشمند و كتاب شناس ، سيد احمد حسينى در تراجم الرجال در بيان خصوصيات علمى و مذهبى محدّث ارموى چنين مى نويسد:
كان شديد الولاء لأهل البيت عليهم السلام يرى أن الحق لايوجد إلاّ في الأحاديث المأثورة عنهم ، ولايمكن تطبيق الإسلام الصحيح إلاّ باتّباعهم والأخذ عنهم، ولذا كان شديد الذبّ عن مذهبهم، حاد اللسان مع من يجادله في ذلك.
كانت له همّة عالية و نشاط لايَعرف التعب والكلل في التحقيق و تصحيح الكتب و طبعها، مع نفس طويل جدا في تعاليقه بحيث أصبح أكثر منها أكبر و أضخم من الأصل. ^۴
محقّق ارجمند، ميرهاشم محدّث كه به حق، خَلَفى صالح و وارثى لايق (در طريق كسب كمالات) براى محدّث ارموى است، در بيان خصوصيات اجتماعى، علمى، مذهبى و خانوادگى پدرش چنين مى گويد:
بارزترين خصوصيت پدرم، عشق و علاقه قلبى و شديدش به دين اسلام و مذهب تشيّع بود. روزى نبود كه ايشان مطلبى از تاريخ اسلام برايمان نگويد و هيچ وعده غذايى در خانه ما خورده نمى شد، مگر اينكه ايشان از ائمه اطهار عليهم السلام ذكرى مى كرد. در فاصله عاشورا تا اربعين هر سال، يعنى در همه اين چهل روز، زيارت عاشورا را با صد لعن و صد سلام مى خواند. به دعاى ندبه، عشق عجيبى داشت و اين عشق را در كتابى كه تحت نام كشف الكربة في شرح دعاء الندبة نوشته، نمايان كرده است. افسوس كه ثمره شصت سال عشق او، هنوز به صورت دستنوشته است و شرايط چاپ آن فراهم نشده است.
بسيار روشن و منطقى بود ، هيچ گاه اسلام را از دريچه تحجّر و تنگ نظرى و خشونت به ما نياموخت؛ بلكه سعه صدر و گذشت و بزرگوارى را سرلوحه كارهاى خود داشت.
استاد، به ائمه اطهار عليهم السلام ارادتى خاص داشت، به طورى كه در تمام نوشته هايش اين ارادتْ هويداست. از ايشان، نصيحت نامه اى خطاب به فرزندانش در دو صفحه باقى مانده كه : ما در شرايط سخت زندگى و هنگامى كه تمام درها را به روى خود بسته ببينيم، به آخرين حجّت خدا، حضرت ولى عصر ـ ارواحنا فداه ـ پناه ببريم.
اهل تظاهر نبود و تا آخر عمر نخواست كه خود را به رخ ديگران بكشد. در رفتار اجتماعى بسيار متواضع و فروتن بود. دوستان كمى داشت؛ امّا نسبت به آنان وفادار بود و اداى حق
دوستى را به هركدام، در موارد مختلف آثارش نمايانده است. اين افراد عبارت اند از مرحومان: سيد نصر اللّه تقوى، سيد جمال الدين اخوى، علامه محمد قزوينى، استاد عبدالحميد بديع الزمانى كردستانى و سيدهادى سينا. ^۵