آسمان از چه چيز است ؟ بعضى بر آن اند كه از كوه قاف است كه به يك سال مسافت ، عقبِ مطلع شمس واقع است و از زمرّد سبز است و سبزى آسمان از آن است ، يا بنا بر حكمت بالغه ، جرم او را سبز فرموده ، و يا سبزى او از سنگينى است كه واقع است در طبقه آخرين زمين كه زيرِ گاو است ، كما قال اللّه تعالى : « إِن تَكُ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ فَتَكُن فِي صَخْرَةٍ أَوْ فِي السَّماوَاتِ أَوْ فِي الْأَرْضِ يَأْتِ بِهَا اللّهُ »۱ . بر هر تقدير ، حكمت الهى در همه چيزها ظاهر است .
[ دليل بر بطلان قول حكما ]
و حكمايى كه مى گويند آسمان ها را لَون وضَوئى نيست و بسايط را / 51 / لون و ضوئى نيست ، ۲ باطل است ؛ زيرا كه لون ، مشاهَد و محسوس است .
[ در اثبات صانع و حدوث عالم ]
و باز ، زيادتى و نقصان حال ظِلّ و تغيّر او از حالى به حالى دليل است بر وجود قادر عليم و صانع حكيم ؛ زيرا كه متغير است و هر متغيّر ، حادث است و هر حادث ، ممكن و محتاج به مؤثّر است .
[ باز دليل بر اثبات صانع ]
و باز مى گوييم : اين كيفيت يا از واجبات است يا از جايزات . اوّل به بديهه عقل باطل است ، والاّ عارض او نمى شد تغيّرات . پس از جايزات است و در اين صورت ، وجود بعد از عدم اَظلال و عدم بعد از وجود ايشان را ناچار باشد از حكيم قادر مختارى كه تقدير بقا و انتقال و قوّت و ضعفشان به مقدار نافع فرموده .
[ اثبات علم و قدرت ]
و باز ، معلوم است كه اين تدبيرات متقنه و اين امور محكمه به انتظامى درست از
1.سوره لقمان ، آيه ۱۶ .
2.ب : ضوء و لونى نمى باشد .
