دليل است بر منزه بودن او ـ جلّ شأنه ـ از صفات اجسام كه جمع / 55 / بين المتضادين و سواد و نور با جمال و كمال فرموده .

[ دليل تماثل اجسام و اثبات صانع و همه صفات كمال ]

در تبيان از ابن عبّاس منقول است كه : حق تعالى در مبدأ خلقت ، جوهرى آفريد ، و در بعضى جاها جوهر سبز ، و در بعضى ياقوت سبز واقع گرديد . حاصل ، نظر هيبت بر او انداخت ، بگداخت و آب گشت . بعضى از آن را به آتش تغليب فرمود و از آن جنّ را خلق فرمود ، و بعضى را تغليب به باد كرد و در بعضى جاها واقع شده كه تغليب به هوا كرد و از آن ، ملائكه را آفريد ^۱ ، و بعضى را تغليب به خاك فرمود و از آن ، آدميان و ساير حيوانات آفريد ، و اصل همه آب است كه « مِنَ الْمَاءِ كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ » .^۲ پس با وجود اتّحاد عنصرى بر وفق مقتضاى مشيت ازلى ، اختلاف حركات و هيئات و صور و اعضا و قوا و افعال با اتّحاد اصلى دلالتى تمام دارد بر اين كه صانع واجب الوجود قادر عالم مريد مدرك سميع بصير حى صادق ، باقى است .

[ دليل حكمت ]

و باز ، جهت تخويف بندگان ، كسوف و خسوف در شمس و قمر قرار داده تا رجوع كنند به طاعت و مشغول گردند به عبادت ، و مُتَنبّه شوند كه ضَوء شمس و قمر ، نعمت بسيار عظيمى است كه به مجرد اين كه دمى ازاله نور ايشان مى فرمايد ، اين همه خوف عارض مى گردد . پس اگر والعياذ باللّه ، اين حالت هميشه مى بود ، خلق چگونه زندگانى مى كردند ؟ و پيوسته در خوف و خطر و در معرض تزلزل بى مقر بودند . نه زراعتى مى شد و نه ثمرى به حصول مى رسيد .

[ دليل اثبات صانع و همه صفات كمال و نعوت جلال ]

و باز معلوم است كه هر گاه آفتاب جهانتاب / 56 / در معرض انكساف و اُفول