و سبب ميل او شود ، و وهم ، مدرك معانى محسوسات باشد .
و متخيّله ، قوّتى است كه تركيب كند صور محسوسه و معانى جزئيه را بعضى به بعضى ، و جدا كند بعضى را از بعضى .
و حافظه ، قوّتى است كه هر چه از حواس ظاهر و باطن به او رسد ، نقش آن چيز را نگاه دارد و از اين است كه مردم يك بار كه يكديگر را ديدند ، بار ديگر كه به هم رسند ، هم را شناسند ؛ زيرا كه اوّل كه به هم رسيدند ، نقششان در حافظه نوشته شد ، و چون نوبت ديگر به هم رسند ، قوّه ذاكره آن نقش اوّل را با اين نقش ديگر كه دوم بار نقش گرفته ، برابر كند ، / 64 / بعد از آن داند كه اين شخص را پيش تر ديده است .
و باز ، آلات و اَدَواتى چند به جهت انقباض و انبساط اعضا كرامت فرموده ، مانند پى و رباط و عضله و غشا و وريد و وتر و شريان و حجاب حاجز ميان آلات غذا و نفس ، و حجاب اغرقما كه تنصيف فضاى سينه كرده است ، و غشاى محلّل اضلاع و غشاى مستبطن اضلاع .
و باز ، سه نفْس ديگر در آدمى قرار داده است : يكى نفس امّاره كه اطاعت قوّه عقليه عمليه قائم به نفس ناطقه نكند و او را به كَرْه و جبر ، مطيع خود سازد و به سبب استيلاى قوّت شهوانيه و غضبيه كه از تخيّلات و توهّمات و احساسات به هم رسيده باشد ، ^۱
قوّه عقليه عمليه را از جانب قدس به جانب اسفل ميل فرمايد .
ديگر ، نفس لوّامه كه هرگاه در بعضى اوقات اطاعت نفس ناطقه و قوّه عقليه عمليه كند ، و گاهى سر از اطاعت او پيچد و بعد از آن ، او را ندامت عارض شده ، خود را ملامت كند .
ديگر ، نفس مطمئنه است كه قوّه عقليه عمليه هرگاه قوّه حيوانيه را فرمانبردار خود سازد ، به سبب مغلوبيّت قوه شهوانيه و غضبيّه ، از جانب اسفل به جانب عالم قدس ـ كه جانب اعلاست ـ ميل فرمايد ، و در قرآن مجيد ، نفوس ثلاثه مذكور است ، و تفصيل نفوس ثلاثه را افضل المتكلّمين خواجه نصير الدين رحمه الله در شرح اشارات در مقامات عارفين بيان نموده .