و خسّت او مانع باشد از ايصال خير و نفع عباد .
و همه اينها در حق او ـ جلّ شأنه ـ محال است ؛ زيرا كه خالق چنين خلقى عاجز نمى باشد و نظام چنين وضعى كه اَوفق از آن متصوّر نتواند بود ، از جاهل محال است كه به ظهور رسد ، و كسى كه اين همه لطف و احسان نموده باشد ، به خسّت و شرارت منسوب نمى تواند بود ، هر چند عقول پى به مصالح بسيارى از آن نبرد ، و چون مصالح حكمت در بعضى چيزها مخفى نيست و وجوه حكمت و صواب در بعضى ظاهر است ، كافى است .

نظر پاك ، اين چنين بيندنازنين ، جمله نازنين بيند
و هرگاه به عقل صحيح نظر كنند ، هر چيزى را كه در عالم وجود بينند ، البته در نهايت استقامت و كمال يابند . مثلاً آتش كه عنصر غضب است و مى سوزاند ، / 180 / اگر نباشد ، تعيّش ميسر نگردد ، و آب كه عنصر رحمت است ، گاه باشد مؤدى به ويرانى خانه پيره زنى عاجزى شود . مثلاً :

زهر ماران ، مار را باشد حياتاز براى ديگران باشد ممات
و آب دهن ايشان ، نظر به انسان همچنان است .
پس بنا بر كريمه « وَإِن مِن شَيْءٍ إِلاَّ يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ » ،^۱ اگر ايشان به زبان حال يا مقال گويند : پروردگارا ! خلق انسان را با اين اقتدار و تمكين چراست كه ما را مى كُشند و مى خورند و آزار مى رسانند و از خوف ايشان بر روى زمين ظاهر نمى توانيم شد و منفعت در خلق انسان چيست ؟ فساد قول ايشان ، احتياج به بيان و برهان نخواهد داشت . پس انسان نيز همين حالت دارد ، و چون بعضى شواهد حكمت در خلقت موذيات برايشان مخفى است ، خيال مى كنند كه در خلق آنها منفعتى نيست . مع هذا ، جزء اعظم ترياق فاروق ، گوشت افعى است و اطبّا نفع او را عظيم شمرده اند بر تقديرى كه حرام [باشد] دوا نتواند شد .