وَفَلَقْتَ بِرَحْمَتِكَ الْفَلَقَ

فَلَق : به معنى خَلْق است و به معنى سفيدى و شكافتن نيز آمده است .
يعنى : و شكافتى ^۱ تاريكى هاى شب را به يارى رحمت خود به روشنى صبح . يا فلق كنايه از امور دين است ؛ يعنى : شكافتى و روشن ساختى به يارى و مددكارى رحمت خود ، تاريكى جهل را به نورِ دين و روشنى ايمان و يقين ، تنبيه بر اين كه قلع ضلالت [ و قمع ] جهالت به مرتبه اى فرموده اى كه عود ، صورت نمى بندد ، مثل شكافتن ، كه اصلاً التحام نمى پذيرد ، يا آفريدى به رحمت خود ، آفريده شده ها را .

وَأَنَرْتَ بِكَرَمِكَ دَياجِيَ الْغَسَقِ

دُجى : تاريكى اوّل شب است .
و غَسَق : به معنى غاسق است كه مطلق شب ، مراد باشد .
يعنى : نورانى گردانيدى به وسيله بخشش ذاتى خود ، تاريكى هاى شب را ، يا روشن گردانيدى به كَرَم خود ، به سبب خَلق قمر و كواكب ، تاريكى هاى شب را ، / 194 / يا روشن گردانيدى و افروختى به كَرَم ذاتى خود ، به سبب وجود با جود ائمه معصومين ـ صلوات اللّه عليهم أجمعين ـ تاريكى هاى كفر و جهل ضلالت را كه خلق به وسيله نور ايشان ، مهتدى شدند و راه به امور دين يافتند .
و اين فقره شريفه ، از جمله تذكير نعماى عظيمه است به عباد كه طلب معرفت نمايند و در اوقات معيّنه ، مشغول عبادت گردند و تحصيل كسب معاش نمايند .

وَأَهْمَرْتَ الْمِيَاهَ مِنَ الصُّمِّ الصَّياخِيدِ عَذْباً وَأُجَاجاً

همر : ريختن است .
و مياه : جمع ماء .
و صمّ : به معنى صُلب و سخت .
صياخيد : جمع صيخود ، يعنى سنگ محكم ميان پُر .