[ دليل بر ثبوت حشر حيوانات ]

و نيز دليل است بر حشر حيوانات كريمه « وَمَا مِن دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ وَلاَ طَائِرٌ يَطِيرُ بِجَنَاحَيْهِ إِلاَّ أُمَمٌ أَمْثَالُكُمْ مَا فَرَّطْنَا فِي الْكِتَابِ مِن شَيْءٍ ثُمَّ إِلَى رَبِّهِمْ يُحْشَرُونَ »^۱ يعنى : نيست هيچ حيوانى كه راه رود بر روى زمين و نه مرغى كه به دو بال خود پرواز كند ، مگر اُمّتى چندند مانند شما در اين كه حق تعالى ايشان را خلق كرده است و حفظ مى نمايد و روزى مى دهد ، و تقصير نكرده ايم و ترك ننموده ايم در قرآن مجيد (و يا در لوح محفوظ) هيچ چيزى را پس به سوى خدا محشور مى شوند . پس حشر همه خواهد فرمود كه تدارك و تقاصّ مَظالم همه ايشان از يكديگر بكند .
پس احوال ثلاثه حشر ، بعينها در آفتاب ، موجود است ؛ زيرا كه غروب آفتاب در مغرب ، مُشابه نفخه فَزَع است ، و چون آفتاب نزديك به مغرب رسد ، هنوز زوال شفق نشده ، فَزَع و خوف ، مستولى مى شود بر حيوانات و هر يكى از آن ، متوجّه مأوا و مسكن خود مى گردند ، حتى وحوش و طيور ، و زوال بالكلّيه شفق ، مُشابه نفخه صَعق است كه هر حيوانى را خواب غلبه مى كند كه گويا مُرده و معدوم گرديده اند كه آوازشان بر طرف شده و نَفَس هاشان ساكن گرديده و طلوع ، مشابه نفخه بعث و احياست ؛ زيرا كه چون آفتاب نزديك به مشرق مى رسد ، گويا نفخ روح نور مى شود در اموات عالم ظلمات ، و مشاهده احوال ثلاثه آفتاب ، مُشعِر بر نفخات ثلاثه حضرت اسرافيل است .
و اين معلوم است كه ارواح ، اعظم و اقوى اند از اجسام . پس هرگاه در عالم اجسام جسمى باشد كه اين تأثيرات در او باشد ، پس چه بُعد دارد كه در عالم ارواح از مخلوقات خدا مَلَكى باشد كه او را نيز اين تأثيرات باشد ؟ مع هذا ، كلام خدا ناطق است به آن و اقاويل انبيا به مبدأ و معاد ، مُخبر است از آن ؛ زيرا كه عالم افلاك با مَلَكى [ كه ] موكّل بر ايشان است و عالم ارواح با مَلَكى كه موكّل بر ايشان است ، مسخّرند تحت سرادقات قدرت و عزّت و عتبات الهيّه و ربوبيّه .