استنتاج دست زد.
البته اين بدان معنا نيست كه هر خبر غير متواتر را طردكنيم و نسبت كذب و جعل به آن بدهيم؛ بلكه اين كار هم روا نيست. روايات غير متواتر و غير نص، تا زمانى كه با دليل عقلى قطعى مخالفتى نداشته باشند، طرد آنها جايز نيست؛ همانگونه كه براساس چنين احاديثى نمى توان به رأى دين در اين حوزه ها دست يافت.
رعايت اين حريم، نشانه بى اعتنايى به حديث نيست، بلكه نشانه پايبندى به مرزهاى تعيين شده از سوى دين است.
سه. بهتر آن بود كه نويسنده، نخست، مراد از عقل را نشان مى داد تا محلّ نزاع، تحرير گردد؛ زيرا در احاديث و روايات، عقل به معانى گوناگونى دلالت دارد و محدّثان نيز بر اين امر، صحّه گذارده اند.
شيخ حرّ عاملى فرموده است:
عقل در كلام دانشمندان و حكما، به معانى گوناگونى استعمال مى شود و تتبّع و جستجو نشان مى دهد كه در احاديث و روايات، به سه معنى استعمال شده:
1ـ نيروى درك خير و شر و تميز ميان آنها، و اين مناط و ملاك تكليف است.
2ـ ملكه اى درونى كه انسان را به گزينش خوبيها و رها كردن بديها، فرا مى خوانَد.
3ـ تعقّل و دانش، و بدين جهت است كه مى بينيم در روايات، عقل در برابر جهل و نادانى به كار رفته است. ^۱
علّامه مجلسى نيز سخنى مشابه همين دارد و فرموده است:
اخبارى كه در ابواب عقل و جهل رسيده، يا به معناى نيروى درك خير و شر است و يا به معناى ملكه اى درونى كه انسان را به انتخاب خوبيها و ترك بديها