دعوت مى كند. البته در معناى دوم، روايات بيشترى وجود دارد و برخى روايات، احتمال معناى ديگر هم دارد. همانطور كه در بعضى از آنها عقل، به معناى دانش آمده است. ۱
و در جاى ديگر، فرموده است:
با جستجو در اخبار منسوب به ائمه(ع)، به دست آورديم كه خداوند در هر يك از انسانهاى مكلّف، نيروى درك نفع و ضرر آنها را آفريده؛ گرچه اين نيرو در ميان آنها متفاوت است و كمترين آن، همان است كه انسان را مكلّف مى سازد … و اين نيرو قابل رشد و تكامل است به ميزان دانش و رفتار انسانها. هر قدر آدمى در علم و دانش تلاش كند، اين نيرو افزايش مى يابد. ۲
در احاديثى كه لفظ «عقل» را به كارگرفته اند، معانى گونه گون ديده مى شود:
۰.عن على(ع):«العقل عقلان: عقل الطبع وعقل التجربة؛ وكلاهما يؤدّى إلى المنفعة». ۳
۰.عقل دوتاست: طبيعى و اكتسابى؛ و هر دو به سود و نفع، راه مى برند.
برخى روايات، به عقل ذاتىِ طبيعى اشارت دارند كه نمونه هايى از آنها را مى آوريم:
الف ـ برخى احاديث كه چگونگى آفرينش انسان را در برابر خلقت فرشتگان و بهايم، به تصوير مى كشد، انسان را تركيب شده از عقل و شهوت مى داند. هر كه عقلش را غالب بدارد، به مقام فرشتگان و برتر از آن نائل مى شود؛ و هر آنكه شهوت را غلبه دهد، در جرگه بهايم خواهد بود. از اين جمله است:
۰.وفى العلل عن أبيه عن سعد بن عبداللّه عن أحمد بن محمد بن عيسى عن على بن الحكم عن عبداللّه بن سنان قال سألت أباعبداللّه جعفر بن محمد بن الصادق(ع) فقلت الملائكة أفضل ام ابن آدم؟ فقال:«قال أميرالمؤمنين على بن أبى طالب(ع):
