إنّ اللّه ركّب فى الملائكة عقلاً بلاشهوة وركب فى البهائم شهوة بلاعقل وركب فى ابن آدم كلتيهما؛ فمن غلب عقله شهوته فهو خير من الملائكة ومن غلب شهوته عقله فهو شرّ من البهائم». ^۱

۰.عبداللّه بن سنان گويد كه از امام صادق(ع) پرسيديم:آيا آدميان برترند يا فرشتگان؟ فرمود: اميرالمؤمنين گفته است: «خدا فرشتگان را از عقلِ بدون شهوت آفريد و چهارپايان را از شهوت بدون عقل؛ امّا در آدمى، هر دو را تركيب كرد. آنكه عقلش بر شهوتش چيره شود، از فرشتگان برتر است و آنكه شهوتش بر عقل چيره گردد، از چهارپايان پست تر است.

سند اين روايت، صحيح و دلالت آن واضح و روشن است. اين روايت، نحوه آفرينش آدميان را بيان نموده و تفاوتى ميان زن و مرد نگذاشته است.
ب ـ برخى روايات، انسان را تركيبى از عقل و صورت معرّفى مى كند و عقل را به منزله روح در كالبد انسان مى داند؛ مانند:

۰.وقال على(ع):الإنسان عقل وصورة؛ فمن أخطاه العقل ولزمته الصورة لم يكن كاملاً وكان بمنزلة من لاروح فيه. ^۲

۰.آدمى، عقل و صورت است. آنكه عقل را رها كرده و به صورت چسبيده است، كامل نيست و بسان موجودى است كه روح ندارد.

ج ـ دسته اى ديگر از احاديث، ملاك انسانيّت را عقل مى شناسد؛ مانند:

۰.عن على(ع):الإنسان بعقله. ^۳

۰.انسانيّت انسان، به عقل اوست.

دسته اى ديگر از احاديث، بر عقل اكتسابى دلالت دارد كه رشد و نقص آن، به خصلتها و رفتار آدمى بسته است. در اينجا، چند حديث از اين باب را مثال مى آوريم: