1. ترجمه «فتنه» به «انقلاب»
نويسنده اى كتابى درباره قرآن و آفاق مى پردازد و بخشى از آن را به بحث از «قرآن كريم و انقلاب» اختصاص مى دهد. در اينجا حديثى از امام صادق (ع) در مورد ويژگى انقلاب نقل مى شود. متن حديث در اين كتاب چنين است:
تمنوا الفتنة! ففيها هلاك الجبابرة و طهارة الارض من الفسقة۱.
و ترجمه اى كه ايشان به دست مى دهند، چنين است:
در آرزوى انقلاب باشيد، زيرا در انقلاب است كه جباران (سياسى و اقتصادى) نابود مى شوند و زمين از لوث وجود فاسقان (انواع متجاوزان به حقوق جامعه و مردم و شكنندگان حرمت ارزشها) پاك مى گردد.۲
در اينجا به اضافات درون پرانتز ـ كه از مقوله تفسير بوده و بى آنها نيز متن مفهوم است ـ كارى نداريم؛ اما آنچه كه در اين ترجمه قابل تأمل است، ترجمه «فتنه» به «انقلاب» است. در مورد اين ترجمه چند نكته گفتنى است:
يك . مترجم هنگام ترجمه بايد به سايه روشن معنايى كلمات، به ويژه كلمات كليدى متن توجه كند. در اينجا نيز با كلمه فتنه ـ كه بسيار كليدى است ـ سر و كار داريم. اين واژه و مشتقات آن در قرآن كريم و روايات فراوانى در معانى متعددى به كار رفته است. راغب اصفهانى با تحليل آياتى كه در بردارنده اين واژه هستند، مى كوشد تا معناى آن را روشن كند. از نظر او، اصل معناى «فَتْنْ» گذاشتن زر در آتش است تا سره از ناسره آن پديدار گردد. ۳ اما اين تعبير گاه به معناى درانداختن انسان در آتش و عذاب دادن او به كار مى رود؛ مانند:
يوم هم على النار يُفتَنون. ذوقوا فتنتكم؛ روزى است كه بر آتش عذابشان مى كنند. عذاب خود را بچشيد.۴
گاه نيز فتنه به معناى آزمون و امتحان و اختبار است: مانند سخن خداى متعال به حضرت موسى:
و فتنّاك فتوناً؛ و بارها تو را بيازموديم.۵
از نظر راغب، فتنه به معناى آزمايش و امتحان هم در سختى به كار برده مى شود و هم در خوشى، گرچه بيشتر در مورد سختى كاربرد دارد. خداوند متعال فتنه را، در اين آيه، در هر دو مورد به كار برده است:
1.پيام جاودانه، قم: دليل ما، ۱۳۸۲، ص۳۷۵.
2.همان .
3.معجم مفردات القرآن، مكتبة المرتضوية، ص ۳۸۵.
4.سوره ذاريات، آيه ۱۳، ترجمه محمد ابراهيم آيتى، تهران: سروش، ۱۳۷۴، ص ۵۲۲.
5.سوره طه، آيه ۲۰، ترجمه آيتى، ص ۳۱۵.
