اين معنا به كار رفته است:
اَ فَاِن مات او قتل انقلبتم على اعقابكم؛ آيا اگر بميرد يا كشته شود، شما به آيين پيشين خود باز مى گرديد؟^۱
در فرهنگ دينى ما نيز انقلاب چندان واژه خوشنامى نبوده است. در زبان معاصر عربى نيز انقلاب به معناى كودتاست و براى بيان كودتاى نظامى، از تعبير «انقلاب عسكرى» استفاده مى شود. با اين حال، اين واژه طى نيم قرن اخير به تدريج معناى مطلوبى پيدا كرده است و گونه اى حالت تقدس به خود گرفته است. اين مطلب درستى است، اما استفاده از آن براى ترجمه واژه فتنه، ملاحظاتى در پى دارد، كه يكى از آنها دادن رنگ و بوى زمانه به متون مقدس ماست.
سه. مترجم، هنگامى كه واژه اى را ترجمه مى كند، بايد از واژه اى استفاده كند كه بتواند آن را در موارد مشابه نيز به كار برد. حال، با توجه به آياتى كه در بالا به آنها اشاره شد، بايد ببينيم كه آيا مى توانيم اين كار را انجام دهيم؟ مثلاً چگونه مى توان و «فتناك فتوناً» را به كمك انقلاب يا مشتقات آن ترجمه كرد؟ انجام اين آزمايش چندان خوشايند نيست و نشان مى دهد كه كار ما اشكالى در خود دارد. حال آن كه اگر تعبير ما مناسب بود، با كمى تعديل مى شد آن را در موارد مشابه به كار گرفت. اگر هم مترجمى بخواهد در هر مورد از واژه متفاوتى سود بگيرد، به وحدت سياق و وحدت واژگان خود زيان خواهد زد.
چهار. هر ترجمه اى در سنت ترجمه و تفسيرى خاصى صورت مى گيرد و به ميزانى كه با اين سنت سازگار باشد، مقبوليت مى يابد. ترجمه فتنه به انقلاب، به نظر نمى رسد كه جايى در سنت ترجمه دينى ما داشته باشد و مترجمان، بيشتر، از اين واژه براى بيان مقاصد متون مقدس سود نمى جسته اند. از اين رو، اگر هم كسى بر خلاف اين سنت عمل كند، لازم است شاهدى بر صحت انتخاب و ترجمه خود به دست دهد و اين كارى است كه در اينجا نشده است. نگارنده نيز مؤيدى بر اين گزينش نيافته است.
ترجمه حديث فوق بايد به گونه اى باشد كه خواننده فارسى زبان را به فضايى كه حديث در آن صادر شده است، رهنمون گردد؛ حال آن كه استفاده از واژه انقلاب، در عمل، به جاى آن كه خواننده را به فضاى امام صادق منتقل كند، حضرت را متأثر از ادبيات روزگار ما نشان مى دهد و اين كار ديگر ترجمه به شمار نمى رود.
با توجه به نكات فوق، ترجمه «فتنه» به «انقلاب»، نادرست و خلاف سنت و اصول ترجمه است. حال جاى اين پرسش است كه آيا مترجم با واژه فتنه و كاربردهاى قرآنى و