دگرسانى هاى متنهاى مختلف يك روايت پرداخت و براى ترجيح و دستيابى به متن و ضبط اصيل كوشيد. ^۱
اختلافات متون از مسائل مهم در «اثبات متن» روايت است. اين اختلافات هم در مصادر اوّليّه (كتب قدما) بايسته پى گيرى و بررسى است و هم در منابع بعدى (مانند اختلافات نسخه هاى رايج الكافى در روزگار ما با نسخه اى كه شيخ طوسى در اختيار داشته و به نقل از آن پرداخته). شيهد ثانى حتّى به اختلاف فتواى يك فقيه به سبب اختلاف متن روايت، اشاره مى كند. ^۲ از ديگر سو، اختلاف نسخه هاى كتابى مانند التهذيب نيز، از دغدغه هاى علماى شيعى سده ششم و هفتم (مانند ابن طاووس) بوده است. ^۳
براى اختلافات متن، عللى چند مى توان برشمرد. آيت اللّه مددى در تعليقه اى روشنگر بر سخن شهيد ثانى ـ و با نقل گفته محدّث بحرانى در باب وقوع تحريف و تصحيف و زياده و نقصان در متن و اسناد تهذيب الاحكام ـ مى نويسد:
شيخ در التهذيب احاديث را از كتابهاى پيش از خود (مانند: الكافى، البصائر، المحاسن و...) روايت مى كند، جز آن كه اختلاف بسيارى ميان آنها، چه در متن و چه در سند، يافت مى شود. پس از تأمّل در احاديث التهذيب، بر من آشكار شده است كه اختلاف مذكور ـ صرف نظر از قصور و خطاى انسان در هر پايه از اتقان و تحقيق كه باشد ـ به عوامل مختلفى باز مى گردد: [1 ]اختلاف نسخه هاى كتاب التهذيب، از آنجا كه در احاديث نسخه اى از آن خللى ـ سندا و متنا ـ هست كه نسخه اى ديگر از آن عارى است، بلكه بر پژوهشگر متتبّع آشكار مى شود كه نسخه هاى التهذيب كه به دست صاحب الوافى و صاحب الوسائل و غير ايشان رسيده است، متفاوت بوده است. [2] اختلاف نسخه هاى مصادرى كه شيخ از آنها نقل كرده، هنگامى كه اختلافى ميان التهذيب و الكافى مى بينيم، با آن كه التهذيب از الكافى نقل مى كند. شايد نسخه اى از كافى كه به دست شيخ رسيده با نسخه هايى كه در دست ماست، تفاوت مى داشته است. [3 ]گوناگونى مصادر و اختلاف آنها با يكديگر، چنانكه مشاهده مى كنيم كه شيخ روايتى را نقل مى كند كه عينا در كافى موجود است، جزء آن كه اختلافى ـ از جهت متن و سند ـ ميان