سيماي «و لا سيما» در حديث فريقين - صفحه 241

لاسيما جايز نيست. اما چون مابعد لاسيما به سبب اولويت مخالف ما قبل آن و مشابه ادوات استثنا (در مخالفت مابعد آنها براى ماقبلشان) است، نحويان آن را در باب استثنا ذكر كرده اند.
سنا جهاد مى نويسد : سِية در وزن و معنا به معنى مِثْل است و ولاسيما به معناى لامثل ما است (ص 120)، و براى ترجيح مابعد اين كلمه بر ماقبل آن ، به منظور تعظيم به كار مى رود. كامل الغزى نيز بر همين عقيده است و مى گويد كه اين كلمه باعث خروج از مساوات به تفضيل يكى از دو طرف (يعنى مابعد كلمه بر ماقبلش) مى شود؛ مثلاً در جمله تستحب الصدقة فى شهر رمضان لاسيما فى العشر الاواخر؛ صدقه در دهه آخر ماه مبارك مؤكدتر و افضل از دو دهه اول آن است. بر همين اساس كامل الغزى حذف «لا» را صحيح نمى داند و مى گويد كه در صورت حذف معنى كلمه مقتضى تسويه و مساوات است و در حد تشبيه مى ماند و در جمله فرضى تستحب الصدقة فى شهر رمضان سيما فى العشر الاواخر، معنى اين مى شود كه استحباب صدقه در ماه مبارك مثل (سى = مثل) استحباب آن در دهه آخر است و اين يك تشبيه است نه ترجيح ۱ .
با آن كه بحث بيشترى در مورد تصريف اين اصطلاح مى توان كرد و سخنان برخى چون ابوعلى فارسى (987 م) در هيتيات و پاسخ بدرالدين دمامينى (1362 ـ 1424 م صاحب تحفه الغريب فى شرح مغنى اللبيب و مختصر حياه الحيوان دميرى) شنيدنى است، اما سخن را با ذكر كاربردهاى آن كوتاه مى كنيم .

كاربرد «ولا سيما» و «لاسيما»

ـ لا سيما به معنى خصوصا: لاسيما و «ولاسيما» (واو در اينجا اعتراضيه است چون اعتراض در آخر كلام واقع مى شود) به معنى خصوصا به كار مى رود و مابعد آن حذف شده و در محل خود به حال مفرد مى آيد؛ مثلاً احب زيدا ولاسيما راكبا ـ احب زيدا ولاسيما على الفرس ـ احب زيدا ولاسيما هو راكبا ـ احب زيدا ولاسيما ان ركب (جمله شرطيه) كه در تمام اينها «لاسيما» در محل نصب مفعول مطلق براى فعلى محذوف است و تقدير آن كه: اخص زيدا بمحبتى خصوصا راكبا / على الفرس / هو راكب / ان ركب. و تمام موارد چهارگانه (راكبا / على الفرس / هو راكب / ان ركب) حال براى مفعول اين فعل مقدر است كه «اخص» است، و جواب شرط در مثال آخر محذوف است و به اين فعل مقدر اين گونه پى مى بريم كه ان ركب اخصه بزياده محبتى؛ و «سى» در تمام نمونه هاى مذكور اسم براى لاى مبرئه (كه خبر ندارد و

1.البته مى توان پاسخ داد كه در عرف زبانى مى توان فرض كرد ـ و عملاً هم ديد ـ كه كاربرد واژه اى از حدود اوليه خود خارج شود و مثلاً «سيما» معنى «لاسيما» را بدهد كما اينكه در فارسى معناى ناهيد با آناهيتا يكى است با آن كه در گذشته پيشوند «آ» و «ان» براى نفى به كار مى رفته است.

صفحه از 246