است . ۱ نجاشى درباره او مى گويد :
رأيت من كتبه ... مسائل الرجال لابي الحسن الثالث عليه السلام جمعه . ۲
با توجه به جايگاه والاى احمد بن اسحاق در نزد اصحاب، در نظر مى آيد كه بايد در منابع حديثى روايات بسيارى منقول از اين كتاب يافت شود ؛ رواياتى كه متن آن، سؤال و جواب از امام هادى عليه السلامباشد .امّا جستجو در كتاب هاى حديثى روشن مى سازد كه غالب روايات كتب اربعه و وسائل الشيعة ـ كه احمد بن اسحاق در سند آنها واقع شده ـ از بكر بن محمّد الأزدى و سعدان (/ عبدالرحمن) بن مسلم العامري است كه هر دو خود صاحب كتاب بوده، احمد بن اسحاق به عنوان راوى كتب ايشان معرّفى شده است . ۳ حميرى نيز در قرب الاسناد همه يا بخشى از كتاب بكر بن محمّد را به روايت احمد بن اسحاق نقل نموده است. ۴ بدين ترتيب، اين احتمال قوّت مى يابد كه روايات موجود در منابع حديثى از اين دو مؤلّف از طريق احمد بن اسحاق، صرفا روايت كتاب است. در باقى روايات احمد بن اسحاق، رواياتى منقول از امام حسن عسكرى عليه السلام ديده مى شود كه از موضوع گزارش نجاشى خارج است . ۵ در چند روايت باقى مانده از احمد بن اسحاق ـ كه در الكافي و كتاب من لا يحضره الفقيه از امام هادى عليه السلامنقل شده ـ تعابير اسناد اين گونه است :
1 . عن أحمد بن إسحاق قال : كتبت إلى أبي الحسن الثالث عليه السلام أسأله . ۶
2 . عن أحمد بن إسحاق الرازي قال : كتب رجل إلى أبي الحسن الثالث عليه السلام . ۷
3 . عن أحمد بن محمّد قال : كتب أحمد بن إسحاق إلى أبي الحسن عليه السلام . ۸
4 . روى محمّد بن عبدالجبار أن بعض أصحابنا: كتب على يدي أحمد بن إسحاق إلى علي بن محمّد العسكري عليه السلام . ۹
مى توان گفت كه اين روايات معدود، تنها روايات بازمانده از مسائل الرجال احمد بن اسحاق است كه در آنها از مكاتبه با امام هادى عليه السلام حكايت شده است . حال، جاى اين پرسش است كه با توجه به موقعيت ويژه احمد بن اسحاق بن عبداللّه اشعرى در ميان قمى ها ۱۰ و قرب زمانى او با بزرگان اهل حديثِ قم، كمىِ روايات منقول از اين كتاب از چه روست؟!
1.همان ، ص ۹۱.
2.همان. نيز، ر.ك : الفهرست ، ص ۷۰.
3.رجال النجاشى ، ص ۱۰۸ ؛الفهرست ، ص ۱۴۰ .
4.قرب الاسناد ، ص ۳۲ ـ ۴۴ .
5.ر.ك : الكافي ، ج ۱ ، ص ۵۱۳ ؛ ج ۷ ، ص ۲۹۶ ـ ۲۹۷ ؛تهذيب الأحكام ، ج ۱۰ ، ص ۲۱۱ ؛مكارم الأخلاق ، ص ۱۶۲ .
6.الكافي ، ج ۱ ، ص ۹۷ .
7.همان ، ج ۵ ، ص ۲۷۱ .
8.همان ، ج ۷ ، ص ۱۰ .
9.كتاب من لا يحضره الفقيه ، ج ۲ ، ص ۱۷ .
10.نجاشى درباره او مى نويسد : «كان وافد القميين ... وكان خاصة أبي محمّد عليه السلام». (رجال النجاشي ، ص ۹۱). شيخ طوسى نيز در وصف او مى گويد : «كبير القدر، و كان من خواص أبي محمّد عليه السلام ، و رأى صاحب الزمان عليه السلام، و هو شيخ القميين و وافدهم» .(الفهرست ، ص ۷۰) .
