دو رويكرد ثبوتى و اثباتى در نقد حديث

محمد احسانى فر لنگرودى

چكيده :

در هر دانشى، به طور عامّ، و در حديث، به طور خاصّ، با دو رويكرد و نگرش مى توان به پژوهش پرداخت : 1 . رويكرد پژوهشىِ محض يا «ثبوتى» و حقيقت ياب ،كه ناظر به مقام ثبوت و حقيقت حال مورد پژوهش است ، 2 . رويكرد كار بردى يا «اثباتى» ، كه تنها با ديد و دغدغه كار برد نتايج آن ، پژوهش مى كند ؛ اما بسا عدم شناخت ماهيت و قلمرو اين دو رويكرد ، به ويژه ثبوتى ، يا رعايت نكردن بايسته هاى آنها ، موجب خروج از اعتدال در نقد ، تأويل يا دفاع از احاديث و كنار نهادن اصول شرعى و منطقى حديث پژوهى گردد و سبب پيدايش كژى ها و آسيب هاى جبران ناپذيرى ، از قبيل : ردّ و انكار و يا تهاجم به مجموعه اى از ميراث معصومان عليهم السلام ، بستن دريچه هايى از علوم و معارف بى بديل ، معتبر پنداشتن اخبارى نا معتبر يا فاقد نصاب لازمِ اعتبار در حوزه كلام و مانند آن مى شود .

كليد واژه ها : حديث پژوهى ثبوتى ، حديث پژوهى اثباتى ، نقد حديث ، دفاع از حديث ، تأويل نصوص ، تعامل عقل با نصوص .

در آمد

افراط و جمود اخباريان در پذيرش و كاربرد حديث يا دفاع از آن از يك سو و نيز تفريط تأويل گرايان ؛ با تأويل ناپذيرفتنى نصوص و همچنين تهاجم ناشيانه به حديث توسط برخى پژوهشگران معاصر، در اثر شناخت كم از ماهيت و مقتضياتِ نگرش ثبوتى و خلط آن با رويكرد اثباتى از سوى ديگر در پژوهش هاى حديثى ، به كژى هايى انجاميد و خساراتى به بار آورد كه كنار افكندن اصول شرعى و منطقى حديث پژوهى ، ردّ و انكار و تهاجم به مجموعه اى از ميراث معصومان عليهم السلام يا تأويل نابجاى آنها ، بستن دريچه هايى از علوم و معارف بى بديل ، معتبر پنداشتن اخبارى نا معتبر يا غير واجد نصاب لازمِ اعتبار در حوزه كلام و مانند آن ، تنها بخشى از آسيب هاى اين خلط علمى است .
چنين خلط خسارت بارى اين قلم را واداشت تا با تبيين و بازشناسى اين دو رويكرد مهمّ و