متفاوت علمى ـ پژوهشى ، قدمى در مسير اعتدال و تصحيح مبانى حديث پژوهى ، به ويژه در بخش نقد و دفاع بردارد .
اين بحث در چهار فصل سامان مى يابد :
1 . تبيين ماهيت دو رويكرد ،
2 . نقد و دفاع سندى حديث در دو رويكرد ،
3 . دفاع ، تأويل و نقد دلالى حديث در دو رويكرد ،
4 . جايگاه عقل در تعامل با نصوص .

1 . تبيين ماهيت دو رويكرد

در حديث، همانند معمول دانش ها ، با دو رويكرد و نگرش مى توان به پژوهش پرداخت و آن را به دفاع و تأويل يا نقد گذاشت : 1 . رويكرد پژوهشىِ محض يا «ثبوتى» ، 2 . رويكرد «اثباتى» يا منتقدانه .

1 ـ 1 . توضيح و تعريف

1 ـ 1 ـ 1 . توضيح رويكردها

الف . رويكرد اثباتى : حديث، در اين نگرش، به طور عمده، با ديد و دغدغه احراز و اثبات صدور و درستى مفاد آن از معصوم ، مورد پژوهش قرار مى گيرد تا در فقه يا طبّ و درمان بيمار و... به مفاد آن عمل گردد ؛ حال، چه درستى و صدورش را با قطع و يقين احراز نماييم ، يا به كمتر از قطع برسيم ؛ يعنى به دليلى معتبر و قابل پذيرش در عرصه مورد پژوهش دست يازيم و يا به شواهدى نا معتبر دست بيابيم و حديث را از گردونه حجيّت و اعتبار ساقط بدانيم و به مفاد آن عمل نكنيم ؛ گر چه آن را ردّ و انكار هم نكنيم .
چون پژوهش با چنين رويكردى، در بيشتر موارد، با ديد و دغدغه كار برد نتايج اعم از قطعى و تسامحى همراه است ، اگر تسامح ياد شده نزد عقل و اعتبارْ پذيرفته باشد ، آن پژوهش نيز پذيرفته است ؛ وگر نه ، پذيرفته نيست .
ب . رويكرد ثبوتى : گاهى هم پژوهش نه با دغدغه كار برد نتايج ، بلكه براى نيل به واقع امر و حقيقت حال حديث ، از نظر صدور و عدم صدور يا دلالت و درستى مفاد آن انجام مى شود ، آن را پژوهش ثبوتى گوييم ؛ زيرا پژوهشگر در پى نيل به عالم ثبوت و واقع حال حديث است ؛ خواه قطع به صدور و عدم صدور حديث ، و يا دلالت و نيز درستى مفادش بيابد ، و يا گمان و شكّ به آن پيدا كند ؛ به هر چه كه رسيد ، حديث را، بدون كمترين تسامح عرفى يا تعبّد شرعى ، در همان حدّ و جايگاه مى نشاند . پژوهشگر در اين رويكرد ، گمشده اى جز نيل به واقع امر و حقيقت